Sài Gòn xưa - Thành phố Hồ Chí Minh nay là thành phố có lịch sử trên 300 tuổi. Bên cạnh nhịp sống hiện đại, nơi đây vẫn luôn tồn tại sợi dây vô hình về mối liên hệ giữa quá khứ và hiện tại, để thế hệ hôm nay cũng như mai sau thấy được những đổi thay nhanh chóng của vùng đất từng trải qua nhiều biến động lịch sử đầy tự hào này.
Vào khoảng đầu thế kỷ 17, cả vùng đất Nam Bộ hầu hết đất đai đều hoang vu, rừng hoang bạt ngàn, dân cư thưa thớt. Ở vị trí Thành phố Hồ Chí Minh (Tp.HCM) hiện nay đã hình thành một thị trấn nhỏ và là nơi buôn bán trao đổi của người dân trong vùng. Năm 1698, Nguyễn Hữu Cảnh cho lập phủ Gia Định và hai huyện Phước Long, Tân Bình và đây được xem là thời điểm thành lập của Tp.HCM.
Gần một thế kỷ sau (1790), Nguyễn Ánh - sau này là vua Gia Long cho xây thành kiểu Vauban của Tây phương theo họa đồ của Le Brun, Victor Olivier. Thành có chu vi khoảng 3.800m, nằm ở khu vực giữa các đường Đinh Tiên Hoàng, Lê Thánh Tôn, Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Nguyễn Đình Chiểu ngày nay. Rồi người Pháp đến Việt Nam, những công trình mang phong cách Gothic, Colompage hay Savoie... nằm trên những khuôn đường rộng rãi, cây xanh rợp bóng đã khiến Sài Gòn có một dáng vẻ vừa cổ kính, lại tao nhã. Đó là các tòa nhà hiện là trụ sở UBND Tp.HCM, Nhà hát Thành phố, Nhà thờ Đức Bà, Bưu điện Trung tâm, các khách sạn Continental, Majestic, chợ Bến Thành mà hàng thế kỷ qua, luôn hiện hữu trong tâm trí những ai từng gắn bó, hay ghé thăm, thậm chí… chưa từng đến với Sài Gòn - Tp.HCM.
Gần một thế kỷ sau (1790), Nguyễn Ánh - sau này là vua Gia Long cho xây thành kiểu Vauban của Tây phương theo họa đồ của Le Brun, Victor Olivier. Thành có chu vi khoảng 3.800m, nằm ở khu vực giữa các đường Đinh Tiên Hoàng, Lê Thánh Tôn, Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Nguyễn Đình Chiểu ngày nay. Rồi người Pháp đến Việt Nam, những công trình mang phong cách Gothic, Colompage hay Savoie... nằm trên những khuôn đường rộng rãi, cây xanh rợp bóng đã khiến Sài Gòn có một dáng vẻ vừa cổ kính, lại tao nhã. Đó là các tòa nhà hiện là trụ sở UBND Tp.HCM, Nhà hát Thành phố, Nhà thờ Đức Bà, Bưu điện Trung tâm, các khách sạn Continental, Majestic, chợ Bến Thành mà hàng thế kỷ qua, luôn hiện hữu trong tâm trí những ai từng gắn bó, hay ghé thăm, thậm chí… chưa từng đến với Sài Gòn - Tp.HCM.
 Đường Catinat (nay là đường Đồng Khởi) - năm 1926.  Viện Viễn đông Bác cổ năm 1926 (nay là Bảo tàng Lịch sử Việt Nam - chi nhánh Tp.HCM).  Dinh Toàn quyền Đông Dương (nay là Hội trường Thống Nhất), năm 1882.  Dinh Thống đốc Nam kỳ (nay là Bảo tàng Tp.HCM), năm 1926.  Thương xá Chaner (nay là thương xá Tax), năm 1926.  Góc đường Catinat và Đô đốc Dupre (nay là góc đường Đồng Khởi - Mạc Thị Bưởi).  Khách sạn Majestic, năm 1926.  Dinh xã Tây, năm 1926 (nay là UBND Tp.HCM).  Nhà thờ Đức Bà.  Kênh Tàu Hủ (còn gọi là bến Bình Đông) ở Chợ Lớn, năm 1926.  Xe chở thư của bưu điện chạy tuyến Sài Gòn - Cần Thơ, năm 1930.  Thầy giáo dạy trẻ, năm 1900.  Ban nhạc lễ Sài Gòn, năm 1920.  Một buổi biểu diễn của nghệ sĩ tuồng cổ Sài Gòn, năm 1920.  Nhóm nhạc công của một gánh hát ở Nam kỳ, những năm đầu thế kỷ XX.  Trang phục biểu diễn của nữ nhạc công.  Triển lãm chuyên đề “Sài Gòn xưa” diễn ra trong khuôn viên Bảo tàng Tp.HCM, thu hút đông đảo công chúng đến tham dự. |
Vừa qua, triển lãm chuyên đề “Sài Gòn xưa” do Sở Văn hóa - Thể thao & Du lịch cùng Bảo tàng Tp.HCM phối hợp tổ chức đã giới thiệu tới công chúng những hình ảnh về kiến trúc, văn hóa, nghệ thuật và sinh hoạt đời sống của người Sài Gòn cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20. Nhiều tâm tư, tình cảm khác nhau đã đến với đông đảo công chúng tham dự triển lãm, nhưng tất cả đều có chung một suy nghĩ dù thời gian có làm phai mờ hay lấy mất những dấu tích lịch sử thì trong ký ức mỗi người dân thành phố, mỗi góc phố, mỗi con đường với cư dân lao động của “Sài Gòn xưa” vẫn luôn là hình ảnh gợi nhớ trong tâm trí họ. Đó là giá trị văn hóa của một thời còn nguyên giá trị cho cả hiện tại và tương lai, như lời ông Nguyễn Văn Quỳnh, Chủ tịch Hội Cổ vật Tp.HCM phát biểu trong lễ khai mạc triển lãm: “Những hình ảnh của “Sài Gòn xưa” tuy xưa nhưng lại rất mới. Từ đây, tôi có thể nhớ lại Sài Gòn xưa và mọi người mới tiếp xúc với Tp.HCM cũng có thể nhận thấy các bước phát triển ở đây. Triển lãm tuy mang tính hoài cổ nhưng vẫn còn rất giá trị”./.
Bài: Nguyễn Vũ Thành Đạt - Ảnh: Nguyễn Luân và Tư liệu.
