Khung cảnh màu sắc nổi bật đặc trưng của làng chiếu Định Yên (xã Định Yên, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp).

Làng chiếu Định Yên được hình thành cách đây hàng trăm năm bên dòng sông Hậu hiền hòa. Vùng đất này có nhiều cồn, bãi bồi để phát triển tốt các loại nguyên liệu là cây bố và lác để làm chiếu. Làng nghề dệt chiếu tập trung chủ yếu ở hai xã Định An và Định Yên, nhất là ở các ấp An Lợi A, An Lợi B, An Khương và An Bình của xã Định Yên. Một điều đặc biệt là các hộ dân làm chiếu hầu hết sinh sống xung quanh ngôi đình Định Yên, và người ta thường phơi những tấm chiếu với các màu sắc xanh – vàng – đỏ xung quanh ngôi đình và hai bên đường vào làng đã trở thành hình ảnh quen thuộc, đặc trưng và đẹp mặt của làng nghề dệt chiếu.

Cây lác được lấy từ địa phương hoặc từ các tỉnh lân cận vận chuyển tới làng nghề chiếu Định Yên bằng đường thủy là nguyên liệu chính để làm chiếu của làng nghề Định Yên.

Công đoạn tạo màu (vàng) trong nghề làm chiếu ở Định Yên.

Phơi chiếu lác sau khi đã nhuộm màu (đỏ) ngoài trời nắng.

Cảnh phơi chiếu lác ngoài trời ở làng chiếu Định Yên.

Công đoạn đan chiếu bằng máy công nghiệp, giúp thời gian rút ngắn và tăng số lượng chiếu thành phẩm, tiết kiệm sức lao động.

Người làm chiếu vui vẻ trước các sản phẩm chiếu hoàn thành của mình, làng chiếu Định Yên sản xuất được nhiều loại chiếu về kích cỡ, màu sắc, hoa văn…

Hoạt cảnh chợ “chiếu ma” Định Yên – tái hiện lại khung cảnh buôn bán, hợp chợ của làng chiếu Định Yên xưa kia, một nét văn hóa đặc trưng và ấn tượng của làng chiếu Định Yên.

Việc đưa máy móc vào một số công đoạn trong sản xuất chiếu như hiện nay đã góp phần giảm sức lao động tay chân và tăng về số lượng sản phẩm cho các hộ làm nghề. Một số cơ sở kinh doanh lớn ở làng chiếu có thể kể đến như: cơ sở chiếu Thanh Bình, cơ sở chiếu, Vĩnh Lợi, chiếu Bé Hai… có năng lực sản xuất được số lượng lớn, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cao của thị trường. Anh Phan Văn Tấn (chủ cơ sở chiếu Bé Hai) chia sẻ, nghề dệt chiếu đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo tay, cũng như bí quyết riêng của mỗi cơ sở để tạo ra những sản phẩm chiếu bền, đẹp, mang thương hiệu, cá tính riêng. Để hoàn thành một chiếc chiếu với hình ảnh, màu sắc sắc sảo và ít phai, thì cũng phải mất khá nhiều công đoạn, điều quan trọng là phải lựa các sợi lác nguyên liệu đều, phải phơi đủ độ nắng trước khi nhuộm đủ loại màu xanh, đỏ, vàng… trong nước đun sôi. Để màu nhuộm chính xác, khó phai thì phải nấu phẩm màu lên, nhúng từng chùm lác nhỏ vào, tùy theo độ đậm nhạt mà có thể nhúng 2-3 lần trở lên. Sau đó, lác tiếp tục được mang phơi nắng thêm một buổi rồi mới mang vào dệt. Khi dệt xong, người thợ mang chiếu đi cắt bìa, may vải và mang đi phơi khô trước khi cho ra một tấm chiếu hoàn chỉnh. 

Cảnh phơi thớt gỗ dọc hai bên đường vô làng nghề là hình ảnh quen thuộc của làng thớt gỗ Định An.

Cách làng chiếu Định Yên không xa chính là làng thớt gỗ Định An (thuộc ấp An Hòa, xã Định An, huyện Lấp Vò) có tuổi đời gần trăm năm. Hình ảnh đặc trưng của làng nghề này chính là hình ảnh các phiến thớt vuông, tròn rắn chắc được bày ra phơi dọc hai bên đường vào làng nghề, cùng các hoạt động sôi nổi của tiếng đục đẽo, tiếng cưa, cắt gỗ trong các xưởng mộc xen lẫn hoạt động vận chuyển buôn bán thớt bằng đường thủy. Hiện nay, làng thớt Định An có khoảng 15 hộ gắn bó với nghề, cung cấp thớt đi khắp các tỉnh thành miền Tây Nam bộ. Một trong những hộ làm thớt lâu năm nhất và có quy mô lớn nhất nhì ở làng nghề này là gia đình anh Nguyễn Văn Việt, với hai thế hệ theo nghề thủ công này. Đặc trưng sản phẩm thớt Định An được nhiều người tiêu dùng gần xa ưu chuộng là vì gỗ nguyên liệu dùng làm thớt là ba loại gỗ chính: mù u, xà cù và gỗ me, với đặc tính thớ gỗ cứng, màu sắc tươi, đẹp, độ bền cao, quan trọng nhất là khi sử dụng thớt để chặt thịt, cá, xương thì sẽ không bị hiện tượng dím dăm gỗ thớt vào dao, vào thịt. Ngoài ra, do cây mù u, xà cừ… là những cây có nhiều ở địa phương, vì thế giá nguyên liệu thấp dẫn đến giá sản phẩm thớt gỗ cũng rất cạnh tranh, cũng như độ bền cao đã mang lại danh tiếng của làng nghề làm thớt này. Anh Việt cho biết: “Đặc trưng của nghề làm thớt gỗ này là không có quy định thời gian, và là làm cho gia đình nên khỏe thì làm, mệt thì nghỉ. Vì thế khách đến bất kỳ thời gian nào trong ngày đều có thể tham quan xưởng làm thớt, các hoạt động vận chuyển, mua bán nhộn nhịp của làng nghề”.

Gỗ nguyên liệu được phơi khô trước khi đưa vào xẻ ra làm thớt.

Các phiến gỗ sau khi xẻ ra bằng máy.

Việc áp dụng nhiều loại máy cưa, cắt vào một số công đoạn làm nghề đã giúp tiết kiếm sức người và tăng số lượng sản phẩm.

Công đoạn mài chà nhám một chiếc thớt vuông.

Thương lái tới tận nơi mua thớt gỗ với số lượng lớn.

Cảnh mua bán nhộn nhịp diễn ra ở ngay các hộ làm nghề thớt gỗ xã Định An.

Thớt gỗ Định An với nhiều kích cỡ, hình dáng, độ bền cao, được nhiều người ưa chuộng.

Hiện nay, toàn tỉnh có 40 nghề truyền thống, làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận theo quy định; trong đó có 5 nghề truyền thống, làng nghề là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia, gồm: Nghề đóng xuồng, ghe Long Hậu, huyện Lai Vung, nghề dệt chiếu Định Yên (huyện Lấp Vò), nghề dệt choàng (khăn rằn) xã Long Khánh A (huyện Hồng Ngự), nghề làm bột gạo Sa Đéc (TP.Sa Đéc) và làng nghề nem Lai Vung (huyện Lai Vung). Các làng nghề thủ công không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn có ý nghĩa văn hóa to lớn, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống của địa phương./.