Đền Lảnh Giang thờ 3 vị tướng thời Hùng Vương thứ 18 Hùng Duệ Vương (khoảng thế kỷ thứ III trước Công nguyên). Căn cứ vào cuốn thần tích “Hùng triều nhất vị thuỷ thần xuất thế sự tích” (Sự tích ra đời của một vị thuỷ thần triều vua Hùng) cùng các sắc phong và câu đối trong đền thì ba vị tướng này đều là con của Bát Hải Long Vương và nàng Quý người trang Hoa Giám (nay là thôn Yên Lạc). Khi giặc phương Bắc kéo tới bao vây bờ cõi đánh chiếm nước ta, định cướp ngôi báu của Hùng Duệ Vương thì ba ông đã giúp vua Hùng đánh tan giặc, giữ yên giang sơn bờ cõi. Cùng với việc thờ ba vị tướng thời Hùng Vương, đền Lảnh Giang còn thờ Tiên Dung công chúa, con gái Hùng Duệ Vương và Chử Đồng Tử, một trong bốn vị thánh bất tử của người Việt.

Đền là công trình kiến trúc đồ sộ, tọa lạc trong khuôn viên 3.000m². Theo sử sách, đền Lảnh Giang được xây dựng vào khoảng thời nhà Lý (TK XI – TK XII). Đền được xây dựng theo kiểu nội công ngoại quốc gồm 3 tòa, 14 gian, hai bên có nhà khách, lầu thờ, 4 bên có tường gạch bao quanh, phía trước có cổng tam quan bề thế và một hồ bán nguyệt, giữa hồ có ngọn bảo tháp. Trong đền có nhiều đồ thờ giá trị như tượng Tiên Dung công chúa, khánh long đình, khám đặt tượng thờ 3 vị tướng thời Hùng vương được chạm khắc công phu theo phong cách đời Lê (TK XV). Ngoài ra đền còn giữ được hai kiệu bát cống long đình, một sập thờ và nhiều hoành phi, câu đối, nhang án…
 

Hàng năm, cứ vào dịp đầu tháng 6 (âm lịch), người dân thôn Yên Lạc lại nô nức chuẩn bị cho lễ hội đền Lảnh Giang, một lễ hội đã có truyền thống từ rất lâu đời. Nét độc đáo trong lễ hội đền Lảnh Giang là sự phục dựng lại các diễn xướng dân gian hầu thánh, tái hiện huyền tích các vị thánh đền Lảnh Giang.

Phần lễ có hoạt động rước kiệu trên triền đê sông Lảnh với sự tham gia của đông đảo người dân địa phương và du khách đến tham quan. Mở đầu là lễ rước kiệu từ đền Lảnh Giang vào đền thờ Mẫu Tiên Dung. Sau đó làm lễ tại đền thờ Mẫu Tiên Dung và rước kệu về lại đền Lảnh Giang. Đoàn nghi lễ rước kiệu kéo dài hơn 2 cây số trên triền đê sông Lảnh cùng với tiếng trống trầm hùng và tiếng kèn đồng rộn rã khiến cho không khí buổi rước kiệu càng trở nên uy nghiêm và náo nhiệt.

Phần hội được tổ chức phong phú đa dạng với các trò chơi dân gian truyền thống như múa rồng, múa lân, múa sư tử, biểu diễn võ thuật, đánh gậy, chọi gà, đánh tổ tôm, bắt vịt dưới nước… cùng các hoạt động văn nghệ như chiếu chèo sân đền…

Bên cạnh các trò chơi truyền thống, còn có các hoạt động văn hoá thể thao khác như thi đấu cầu lông, bóng bàn, bóng chuyền, bóng đá và các tối giao lưu văn nghệ giữa các thôn trong xã và giữa các xã trong huyện làm tăng thêm không khí tưng bừng của ngày hội.

Đặc biệt, du khách còn được xem diễn xướng hát văn - hầu thánh vào ban đêm. Diễn xướng hầu thánh tái hiện lại huyền tích của các vị thần đền Lảnh Giang. Năm nay, liên hoan diễn xướng hát văn - hầu thánh diễn ra trong 3 đêm liên tiếp, thu hút sự chú ý của rất nhiều người dân trong vùng và du khách thập phương. Đây cũng chính là loại hình văn hóa nghệ thuật đặc sắc của cư dân vùng đồng bằng Bắc Bộ đang được Việt Nam xây dựng hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận là Di sản Văn hoá Phi vật thể của nhân loại.
 

Từ bao đời nay, lễ hội đền Lảnh Giang đã trở thành một nét văn hóa tín ngưỡng đặc trưng của dân tộc Việt Nam và ăn sâu vào đời sống tâm linh của người dân nơi đây. Còn theo thủ nhang đồng đền Lảnh Giang Phạm Hải Hậu, lễ hội đền Lảnh Giang còn thể hiện tấm lòng hiếu thảo, thủy chung, tình yêu thương đồng loại cao cả, không phân biệt sang hèn của người dân quê hương Hà Nam.

Nhờ có nét cảnh quan, văn hóa, tín ngưỡng độc đáo, đặc sắc, nên hàng năm lễ hội đền Lảnh Giang thu hút rất đông khách thập phương trên cả nước về dự lễ và tham quan đền, biến nơi đây thành một trong những điểm du lịch tín ngưỡng độc đáo và hấp dẫn của tỉnh Hà Nam./.

Bài, ảnh: Trịnh Văn Bộ