Yên Thế là vùng đất cổ của Bắc Giang, có quá trình lịch sử hình thành và phát triển lâu đời. Nơi đây từ xưa đã sản sinh ra nhiều di sản văn hóa phi vật thể nổi tiếng như: hát chèo cổ, hát trống quân, hát ống... cùng với nhiều tập tục, văn hóa đặc sắc khác. Đặc biệt, nơi đây có 8 dân tộc anh em cùng sinh sống nên cũng có nhiều phong tục, tập quán rất thú vị như: tục cấp sắc của dân tộc Dao, Cao Lan; tục tế thổ thần, mừng sinh nhật của dân tộc Nùng; tục hát chúc xuân của dân tộc Cao Lan; lễ đáo thọ của đồng bào dân tộc Nùng...
 

Yên Thế còn là vùng đất thượng võ, nơi ghi dấu nhiều chiến công hiển hách của dân tộc như cuộc khởi nghĩa Yên Thế chống thực dân Pháp của người anh hùng nông dân áo vải Hoàng Hoa Thám (1846 - 1913), nơi sản sinh ra môn võ sáo trứ danh của người Việt... Trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ, lực lượng vũ trang nhân dân các dân tộc huyện Yên Thế đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”.
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, vùng đất cổ Yên Thế hôm nay đang thay da đổi thịt với nhiều dự án, mô hình phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội dựa trên việc phát huy những tiềm năng và thế mạnh của chính địa phương.
Mặc dù là huyện miền núi nhưng Yên Thế có hệ thống giáo dục phát triển khá đồng bộ. Toàn huyện hiện có 67 trường học với 22.330 học sinh từ cấp mẫu giáo đến trung học phổ thông, trung học nghề. Đặc biệt, trường Trung cấp nghề miền núi Yên Thế với nhiều chương trình đào tạo nghề phù hợp đã góp phần làm thay đổi cơ cấu lao động trong nông thôn, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp. Điển hình như nghề chăn nuôi gia súc, gia cầm và thú y do Nhà trường đào tạo đã góp phần nâng tổng đàn gia súc gia cầm của huyện từ 810 nghìn con năm 2003 lên hơn 4 triệu con vào năm 2010. Mới đây, Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp chứng nhận bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa cho “đặc sản” gà đồi Yên Thế. Đây là giống gà lai mía được chăn thả trên đồi, dưới tán cây rừng, vải thiều... Gà đồi Yên Thế có chân vàng, da vàng, thịt chắc, thơm ngon được thị trường ưa chuộng và tiêu thụ mạnh.
Cùng với giáo dục, mạng lưới y tế cũng được hình thành ở 100% thôn bản, khu phố. Toàn huyện hiện có 20 trên tổng số 21 trạm y tế tuyến xã đạt chuẩn quốc gia, tỉ lệ trạm y tế tuyến xã có y bác sĩ đạt 100%, góp phần đắc lực cho việc khám chữa bệnh của người dân.
Là địa phương miền núi, có địa hình đa dạng, lắm sông nhiều suối, nên Yên Thế rất có tiềm năng về du lịch, khoáng sản và phát triển nông nghiệp. Nơi đây có con sông Thương, sông Sỏi cùng nhiều hồ lớn và suối nhỏ, cùng với nhiều di tích lịch sử - văn hóa nổi tiếng gắn liền với cuộc khởi nghĩa Yên Thế như đồn Hố Chuối, đồn Hom, chùa Lèo, chùa Thông, đình Dĩnh Thép... nên rất thuận lợi cho việc phát triển loại hình du lịch sinh thái nghỉ dưỡng và văn hóa.
 

Với tổng diện tích đất tự nhiên trên 30.000ha, trong đó đất lâm nghiệp chiếm khoảng 48%, Yên Thế có thế mạnh rất lớn trong việc phát triển nghề trồng rừng. Nhờ đó mỗi năm Yên Thế khai thác được 40 - 50 nghìn m3 gỗ các loại. Thu nhập từ gỗ, củi và các sản phẩm dược liệu khác khoảng 70 tỉ đồng/năm. Yên Thế còn là vùng đất giàu tiềm năng khoáng sản, điển hình như quặng sắt, vàng sa khoáng, đất sét, than gầy...
Những năm gần đây, trên địa bàn Yên Thế cũng đã hình thành một số cụm công nghiệp, bước đầu đã thu hút được một số dự án đầu tư lớn như Dự án xây dựng Nhà máy Xi măng Trường Sơn, Nhà máy Nhiệt điện Bố Hạ, Dự án Nhà máy Giết mổ gia cầm... góp phần nâng giá trị sản lượng công nghiệp - thủ công nghiệp của toàn huyện lên hơn 70 tỉ đồng/năm.
Về nông nghiệp, Yên Thế đang đẩy mạnh việc củng cố hóa tuyến kênh mương nội đồng, giúp cải thiện đáng kể tình hình sản xuất. Nhờ đó tổng sản lượng lương thực cây có hạt đạt trên trên 30 nghìn tấn/năm, góp phần nâng mức lương thực bình quân đầu người đạt trên 361kg/người/năm. Ngoài ra còn giúp phát triển được gần 7.000ha diện tích cây ăn quả, mỗi năm thu hoạch được khoảng 45 nghìn tấn quả tươi.
Cơ sở hạ tầng cũng từng bước được tăng cường. Hệ thống đường tỉnh lộ trên địa bàn Yên Thế đều được nhựa hóa. Tỉ lệ dân dùng điện đạt 100%. Các hoạt động thương mại - dịch vụ được củng cố và phát triển với tốc độ tăng trưởng hàng năm đạt 13% - 15%.
Hiện nay, Yên Thế đang lên kế hoạch phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp - thương mại - dịch vụ - du lịch. Trong đó sẽ đầu tư ưu tiên cho việc phát triển các khu công nghiệp, nhiệt điện, xi măng, chế biến gỗ, siêu thị, du lịch sinh thái nghỉ dưỡng...
Với hướng đi này, hi vọng trong tương lai không xa, vùng đất cổ Yên Thế sẽ khoác lên mình một diện mạo mới, làm bừng sáng vùng núi phía Tây Bắc tỉnh Bắc Giang./.