Nằm trong lòng thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, buôn AKô Đhông của người Ê Đê được xem như hình mẫu của một buôn làng người Tây Nguyên bản địa với những ngôi nhà dài truyền thống nổi tiếng.
Đến với buôn AKô Đhông, du khách sẽ được tận mắt chứng kiến hình ảnh những ngôi nhà dài tuyệt đẹp trên vùng đất đỏ bazan, gợi cảm giác về một vùng đất thanh bình và yên ả nơi vùng cao nguyên đầy nắng và gió.
Buôn AKô Đhông có chừng 300 người Ê Đê sống trong khoảng 30 ngôi nhà dài. Nhà dài của người Ê Đê ở buôn AKô Đhông là loại nhà sàn có có kết cấu thấp, dài từ 15 đến hơn 100m, tùy theo số lượng người ở của một gia đình. Nhà dài là nơi sinh sống của nhiều thế hệ trong một đại gia đình. Đây chính là nét đặc trưng trong chế độ mẫu hệ của người Ê Đê.
Buôn AKô Đhông có chừng 300 người Ê Đê sống trong khoảng 30 ngôi nhà dài. Nhà dài của người Ê Đê ở buôn AKô Đhông là loại nhà sàn có có kết cấu thấp, dài từ 15 đến hơn 100m, tùy theo số lượng người ở của một gia đình. Nhà dài là nơi sinh sống của nhiều thế hệ trong một đại gia đình. Đây chính là nét đặc trưng trong chế độ mẫu hệ của người Ê Đê.
 Ngôi nhà dài ở buôn AKô Đhông rực vàng trong nắng sớm. Ảnh: Hữu Thành  Du khách nước ngoài tham quan nhà dài Ê Đê ở buôn AKô Đhông. Ảnh: Hữu Thành  Không gian bên trong ngôi nhà thoáng rộng và luôn tràn ngập ánh sáng. Ảnh: Kim Phương  Du khách nước ngoài tỏ ra rất thú vị khi leo cầu thang nhà dài Ê Đê. Ảnh: Hữu Thành  Sân sàn của nhà dài Ê Đê. Ảnh: Hữu Thành  Cầu thang nhà dài Ê Đê. Ảnh: Hữu Thành  Cửa chính của nhà dài Ê Đê. Ảnh: Kim Phương |
Nhà dài truyền thống ở buôn AKô Đhông thường được làm bằng các loại vật liệu tự nhiên như: gỗ, tre, nứa. Mái lợp bằng cỏ tranh rất dày (nay có thể lợp bằng ngói), vách và sàn nhà ghép bằng phên thân cây nứa bổ đôi đập giập. Nhà có kết cấu cột kèo làm bằng gỗ tốt, có thể dãi dầu cùng mưa gió. Các thanh đòn tay của mái nhà hầu hết được đẽo bằng tay từ những thân gỗ nguyên cây dài cả chục mét. Vì vậy, dựa vào số lần nối đòn tay, người ta có thể biết ngôi nhà đó đã được nối dài bao nhiêu lần. Và thông thường, mỗi lần người Ê Đê nối dài thêm nhà là khi trong nhà có một thành viên nữ xây dựng gia thất.
Già E Pắp đã sống ở AKô Đhông hơn 40 năm nay cho chúng tôi biết, phía trước cửa chính của nhà dài bao giờ cũng có một sân sàn rộng gọi là sân khách, muốn vào nhà phải qua sân này. Nhà càng khá giả thì sân khách càng rộng, càng đẹp. Một nét đặc biệt là cầu thang nhà dài của người Ê Đê luôn được đẽo bằng tay và thường được trang trí bằng hình hai bầu vú. Điều này thể hiện rất rõ tín ngưỡng phồn thực của người Ê Đê. Từ xa xưa, chiếc cầu thang là niềm tự hào của gia đình và cộng đồng. Nó là vật có hình khối cân đối làm bằng gỗ, có các bậc thang được đẽo vát nối tiếp nhau từ dưới đất lên đến sàn nhà. Mặt phẳng của các bậc thang thường nghiêng về bên trong và số bậc thang bao giờ cũng mang số lẻ, vì đây là con số lí tưởng theo quan niệm của người Ê Đê. Đáng chú ý, mỗi ngôi nhà dài bao giờ cũng có hai cầu thang, một dành cho khách và một dành cho người nhà khi lên xuống.
Vì vậy, có thể nói, đến với AKô Đhông, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của những ngôi nhà dài nổi tiếng, mà còn được khám phá và trải nghiệm một không gian văn hóa rất đặc trưng của đồng bào Ê Đê ở Tây Nguyên./.
Bài: Nguyễn Vũ Thành Đạt - Ảnh: Hữu Thành, Kim Phương
