Nằm bên bờ Nam sông Hương, cách kinh thành Huế chừng 3 cây số về phía Tây Nam có một làng nghề đúc đồng truyền thống rất nổi tiếng. Xưa dân trong vùng quen gọi nơi ấy là phường Đúc, hàm chỉ đấy là nơitụ hội sinh sống làm ăn của phường thợ đúc.Nay cái tên ấy cũng đã thành tên gọi hành chính của một phườngở thành phố Huế, đó là phường Phường Đúc.
Sử cũ cho biết, nghề đúc đồng ở Huế có từ thời các chúa Nguyễn, tức vào khoảng đầu thế kỉ 17. Thủy tổ của nghề này là cụ Nguyễn Văn Lương, người vùng Bắc Ninh ngoài Bắc di cư vào. Kể từ thời các chúa Nguyễn rồi sau này đến thời các vua nhà Nguyễn, tức từ khoảng thế kỉ 17 đến thế kỉ 19, để phục vụ cho việc xây dựng kinh thành Huế, đúc khí giới, đúc tiền xu và các vật dụng trong cung đình, các chúa và vua nhà Nguyễn đã cho trưng tập thợ đúc giỏi trên cả nước về kinh đô, từ đó hình thành và phát triển nên nghề đúc đồng ở Huế, mà tiêu biểu là sự ra đời của Phường Đúc.
Đây cũng là thời kì nghề đúc đồng xứ Huế được xem là phát triển rực rỡ và huy hoàng nhất. Rất nhiều sản phẩm của người thợ đúc đồng Phường Đúc thời ấy nay đã trở thành những kiệt tác di sản trong kho tàng văn hóa vật thể kinh thành Huế, trong đó có những kiệt tác đã được nhà nước công nhận là bảo vật quốc gia như: bộ vạc đồng thời chúa Nguyễn được đúc từ năm 1659 đến 1684, quả đại hồng chung chùa Thiên Mụ được đúc vào năm 1710, bộ Cửu đỉnh (9 đỉnh lớn) đặt trước Thế Miếu được đúc từ năm 1835 đến 1837 và bộ Cửu vị thần công (9 khẩu đại pháo) đặt trước Ngọ Môn được đúc từ năm 1803 đến 1804.
Sản phẩm đúc đồng xứ Huế nổi tiếng tinh xảo và bền đẹp bất chấp thời gian. Ngày nay, nghề đúc đồng truyền thống ở Huế đã bước sang một giai đoạn phát triển mới với kĩ thuật và công nghệ cao hơn. Các nghệ nhân đúc đồng ở phường Phường Đúc hiện nay đã cho thấy tay nghề và sự tài hoa của họ không hề thua kém các bậc cha ông đi trước. Nhiều lớp nghệ nhân ra đời và trở nên nổi tiếng khắp trong Nam ngoài Bắc và cả ở nước ngoài như các nghệ nhân Nguyễn Văn Sính, Nguyễn Văn Viện, Nguyễn Văn Thuận, Nguyễn Văn Đệ, Nguyễn Văn Trai, Nguyễn Văn Tuệ, Nguyễn Văn Niệm, Lê Văn Sơn...
Ngoài các sản phẩm truyền thống nổi tiếng xưa nay như chuông, tượng, lư, đèn… các nghệ nhân Phường Đúc hiện nay đã nghiên cứu đúc thành công nhiều sản phẩm độc đáo, có giá trị nghệ thuật lẫn kinh tế cao. Điển hình như tượng danh tướng Trần Hưng Đạo cao 10,2m, nặng 21,6 tấn đặt tại công viên Vị Hoàng, Tp. Nam Định, tượng Như Lai cao 4,3m đặt tại chùa Kim Thành, Tp. Plây Cu, tỉnh Gia Lai, trống đồng đặt tại Bảo tàng Quang Trung (tỉnh Bình Định)... Đặc biệt,nhân kỉ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, nghệ nhân Nguyễn Văn Sính và các học trò đã lập kỉ lục khi đúc thành công quả đại hồng chung cho chùa Bái Đính ở Ninh Bình với kích cỡ khổng lồ cao 5,5m, đường kính 3,7m, nặng 36 tấn, được xem là quả chuông lớn nhất Đông Nam Á.
Hiện nay, ở phường Phường Đúc mộ và nhà thờ ông tổ nghề đúc đồng đã được nhà nước xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia. Toàn phường hiện có khoảng 60 hộ làm nghề đúc đồng, thu hút chừng 300 lao động làm việc thường xuyên, sản phẩm không chỉ có chỗ đứng vững chắc ở thị trường trong nước mà đã xuất đi được nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Pháp, Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal, đem lại tổng doanh thu gần 10 tỉ đồng/năm (khoảng hơn 400 nghìn đô la Mỹ).
Trải qua hơn 4 thế kỉ hình thành và phát triển cùng những biến cố thăng trầm của lịch sử mảnh đất Cố đô, những người thợ đúc đồng xứ Huế vẫn bền bỉ truyền đời giữ lửa nghề cho đến hôm nay, làm rạng danh một nghề đã làm nên những kiệt tác, những bảo vật của quốc gia để truyền đời cho hậu thế./.
Sử cũ cho biết, nghề đúc đồng ở Huế có từ thời các chúa Nguyễn, tức vào khoảng đầu thế kỉ 17. Thủy tổ của nghề này là cụ Nguyễn Văn Lương, người vùng Bắc Ninh ngoài Bắc di cư vào. Kể từ thời các chúa Nguyễn rồi sau này đến thời các vua nhà Nguyễn, tức từ khoảng thế kỉ 17 đến thế kỉ 19, để phục vụ cho việc xây dựng kinh thành Huế, đúc khí giới, đúc tiền xu và các vật dụng trong cung đình, các chúa và vua nhà Nguyễn đã cho trưng tập thợ đúc giỏi trên cả nước về kinh đô, từ đó hình thành và phát triển nên nghề đúc đồng ở Huế, mà tiêu biểu là sự ra đời của Phường Đúc.
 Khung cảnh bên trong một xưởng đúc đồng truyền thống ở Huế. Ảnh: Nguyễn Luân  Nhiệt độ lò nung lên đến hàng nghìn độ C. Ảnh: Nguyễn Luân  Nguyên liệu đồng đỏ nguyên chất dùng để đúc. Ảnh: Thanh Hòa  Tạo hoa văn trang trí trên khuôn đúc. Ảnh: Thanh Hòa  Anh Nguyễn Văn Quý, thợ đúc nhiều kinh nghiệm của xưởng đúc đồng Nguyễn Văn Niệm ở Phường Đúc. Ảnh: Thanh Hòa  Khắc thông tin năm đúc lên quả chuông đồng cỡ nhỏ. Ảnh: Thanh Hòa  Khuôn đúc trồng đồng cỡ lớn được đắp bằng đất sét và các loại phụ gia đặc biệt. Ảnh: Thanh Hòa  Các vỏ khuôn đúc được phơi nắng nhằm tăng độ cứng trước khi đưa vào sử dụng. Ảnh: Thanh Hòa  Rót đồng nung chảy vào khuôn đúc. Ảnh: Nguyễn Luân  Kĩ thuật hàn đồng. Ảnh: Nguyễn Luân  Chuông đồng, sản phẩm truyền thống của Phường Đúc, Huế. Ảnh: Nguyễn Luân |
Đây cũng là thời kì nghề đúc đồng xứ Huế được xem là phát triển rực rỡ và huy hoàng nhất. Rất nhiều sản phẩm của người thợ đúc đồng Phường Đúc thời ấy nay đã trở thành những kiệt tác di sản trong kho tàng văn hóa vật thể kinh thành Huế, trong đó có những kiệt tác đã được nhà nước công nhận là bảo vật quốc gia như: bộ vạc đồng thời chúa Nguyễn được đúc từ năm 1659 đến 1684, quả đại hồng chung chùa Thiên Mụ được đúc vào năm 1710, bộ Cửu đỉnh (9 đỉnh lớn) đặt trước Thế Miếu được đúc từ năm 1835 đến 1837 và bộ Cửu vị thần công (9 khẩu đại pháo) đặt trước Ngọ Môn được đúc từ năm 1803 đến 1804.
Sản phẩm đúc đồng xứ Huế nổi tiếng tinh xảo và bền đẹp bất chấp thời gian. Ngày nay, nghề đúc đồng truyền thống ở Huế đã bước sang một giai đoạn phát triển mới với kĩ thuật và công nghệ cao hơn. Các nghệ nhân đúc đồng ở phường Phường Đúc hiện nay đã cho thấy tay nghề và sự tài hoa của họ không hề thua kém các bậc cha ông đi trước. Nhiều lớp nghệ nhân ra đời và trở nên nổi tiếng khắp trong Nam ngoài Bắc và cả ở nước ngoài như các nghệ nhân Nguyễn Văn Sính, Nguyễn Văn Viện, Nguyễn Văn Thuận, Nguyễn Văn Đệ, Nguyễn Văn Trai, Nguyễn Văn Tuệ, Nguyễn Văn Niệm, Lê Văn Sơn...
Ngoài các sản phẩm truyền thống nổi tiếng xưa nay như chuông, tượng, lư, đèn… các nghệ nhân Phường Đúc hiện nay đã nghiên cứu đúc thành công nhiều sản phẩm độc đáo, có giá trị nghệ thuật lẫn kinh tế cao. Điển hình như tượng danh tướng Trần Hưng Đạo cao 10,2m, nặng 21,6 tấn đặt tại công viên Vị Hoàng, Tp. Nam Định, tượng Như Lai cao 4,3m đặt tại chùa Kim Thành, Tp. Plây Cu, tỉnh Gia Lai, trống đồng đặt tại Bảo tàng Quang Trung (tỉnh Bình Định)... Đặc biệt,nhân kỉ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, nghệ nhân Nguyễn Văn Sính và các học trò đã lập kỉ lục khi đúc thành công quả đại hồng chung cho chùa Bái Đính ở Ninh Bình với kích cỡ khổng lồ cao 5,5m, đường kính 3,7m, nặng 36 tấn, được xem là quả chuông lớn nhất Đông Nam Á.
 Bảo vật Quốc gia Cửu đỉnh, mỗi chiếc nặng khoảng hơn 2 tấn, hiện trưng bày ở Thế Miếu, Huế. Ảnh: Thanh Hòa  Quai của chiếc vạc đồng khổng lồ được đúc vào thời nhà Nguyễn ở Huế. Ảnh: Thanh Hòa   Lư xông trầm bằng đồng. Ảnh: Nguyễn Luân  Tượng linh thú bằng đồng. Ảnh: Nguyễn Luân  Âu đồng. Ảnh: Nguyễn Luân |
Hiện nay, ở phường Phường Đúc mộ và nhà thờ ông tổ nghề đúc đồng đã được nhà nước xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia. Toàn phường hiện có khoảng 60 hộ làm nghề đúc đồng, thu hút chừng 300 lao động làm việc thường xuyên, sản phẩm không chỉ có chỗ đứng vững chắc ở thị trường trong nước mà đã xuất đi được nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Pháp, Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal, đem lại tổng doanh thu gần 10 tỉ đồng/năm (khoảng hơn 400 nghìn đô la Mỹ).
Trải qua hơn 4 thế kỉ hình thành và phát triển cùng những biến cố thăng trầm của lịch sử mảnh đất Cố đô, những người thợ đúc đồng xứ Huế vẫn bền bỉ truyền đời giữ lửa nghề cho đến hôm nay, làm rạng danh một nghề đã làm nên những kiệt tác, những bảo vật của quốc gia để truyền đời cho hậu thế./.
Bài: Thanh Hòa - Ảnh: Thanh Hòa, Nguyễn Luân
