(BAVN Online) Tỉnh Bình Định được mệnh danh là “chiếc nôi” của nghệ thuật tuồng. Tại đây nghệ thuật tuồng đã phát triển rực rỡ gắn liền với tên tuổi các nhà soạn tuồng xuất sắc nhất Việt Nam, đặc biệt là danh nhân văn hoá Đào Tấn - cây đại thụ của tuồng. Thời gian đi qua cuộc sống có nhiều đổi thay nhưng bộ môn nghệ thuật đặc sắc này vẫn tồn tại trong đời sống tinh thần của con người dân đất võ.
Nghệ thuật tuồng Bình Định mang nét đặc trưng khác biệt với các vùng khác như: tuồng xứ Bắc, tuồng Cung đình Huế, tuồng Quảng Nam… Tuồng Bình Định mang bản sắc địa phương rất riêng đặc biệt là chất võ trong tuồng.
Ra đời trên một mảnh đất có truyền thống thượng võ nên diễn xuất trong tuồng Bình Định thể hiện cái chất võ thuật rất mạnh mẽ và tràn đầy sức sống. Chính vì vậy mà khi xem các diễn viên tuồng Bình Định thể hiện những động tác múa trong một vở tuồng giống như võ sư đang đi một bài quyền.
 Danh nhân văn hóa Đào Tấn, hậu tổ nghệ thuật tuồng. |
 Một cảnh trong vở “Sơn Hậu”. |
 Diễn viên nhà hát tuồng Đào Tấn luyện tập vở diễn “Đào Tam Xuân loạn trào”. |
 Giám đốc Nhà hát tuồng Đào Tấn Hoàng Ngọc Đình hướng dẫn diễn viên nhập vai diễn. |
 Dàn nhạc cơ bản của nghệ thuật tuồng gồm: trống, kèn, nhị... |
 Mỗi lần nhớ đến tuồng là bác Trần Văn Ninh (75 tuổi) ở huyện Hoài Nhơn lại mặc và soạn trang phục tuồng ngắm cho đỡ nhớ. |
   Nghệ thuật hóa trang mặt nạ của tuồng truyền thống Bình Định. |
Danh nhân văn hóa Ðào Tấn, hậu tổ nghệ thuật tuồng - người đã có công đưa nghệ thuật tuồng lên đến đỉnh cao vào thế kỷ XIX – đã có rất nhiều đóng góp to lớn cho bộ môn nghệ thuật sân khấu truyền thống của dân tộc. Ông là cây đại thụ của tuồng, được vinh danh “Danh nhân văn hóa Đào Tấn”.
Hiện nay, ở Bình Định, ngoài Nhà hát tuồng Đào Tấn còn có hàng chục gánh hát tuồng ở các vùng quê trong tỉnh. Diễn viên là những người nông dân đích thực, một nắng hai sương, không qua trường lớp nào, mà chỉ có tài năng bẩm sinh cùng với lòng đam mê tột cùng với nghệ thuật tuồng. Họ diễn ở bất cứ nơi nào, có thể là sân đình, đám ruộng hoang… miễn sao người xem trong làng nao lòng, rồi cùng cười khóc với nhân vật. Tuồng Bình Định đã và đang triển khai đến các trường học và được xem như những tiết học ngoại khóa trong chương trình phổ thông. Qua hoạt động giáo dục lồng ghép tuồng này, các em học sinh đã dần dần mở ra một cái nhìn mới về giá trị nghệ thuật và bộc lộ ra những tài năng tuồng nhỏ tuổi.
Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình, nguyên Giám đốc Nhà hát tuồng Đào Tấn, người có hơn 40 năm trong nghề, nay tuy đã nghỉ hưu nhưng hễnói đến tuồng là chị lại nhớ về những vai diễn để đời một thời. Chị tâm sự: “Cả một đời sống với tuồng, với Nhà hát, nay nghỉ hưu, thấy nhớ lắm...! Nhớ da diết, nhớ các bạn đồng nghiệp, nhớ công việc và những đêm diễn. Tôi hy vọng Nhà hát sẽ duy trì, phát huy tốt hơn nữa. Đồng thời luôn có những vở diễn mới, xứng đáng và uy tín của Nhà hát mà lâu nay chúng tôi đã từng được tôn vinh, để tiếp tục làm rạng danh đất tuồng Bình Định”.
Có thể nói, nghệ thuật tuồng Bình Định từ nhiều thế kỉ qua đã tồn tại và phát triển rất mạnh, trở thành món ăn tinh thần đặc biệt và quen thuộc của người dân vùng đất miến Trung này. Cho đến hôm nay, Bình Định vẫn là trung tâm của nghệ thuật hát tuồng. Chiến tranh, thiên tai và nhiều biến động khách quan, nhưng tuồng Bình Định vẫn còn đó nguyên vẹn bản sắc, được coi như báu vật của muôn đời.
Bài: Vũ Công Điền - Ảnh: Vũ Hoàng Giáp - Tư liệu
