Bảo tồn nét đẹp Tranh Đông Hồ
Tranh Đông Hồ có xuất xứ từ thế kỷ 17 ở làng Đông Hồ, xã Song Hồ huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Khoảng năm 1945, làng Đông Hồ có 17 dòng họ thì tất cả đều làm tranh. Trải qua thăng trầm của thời gian đến nay làng Đông Hồ còn 2 gia đình làm tranh là gia đình nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam và Nguyễn Đăng Chế. Họ đã bảo tồn được hơn 1000 bản khắc gỗ và phục chế 500 bản mẫu cổ.
Nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả, con trai của cố nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam chia sẻ: “Chúng tôi sinh ra và lớn lên thì tranh Đông Hồ đã ngấm trong huyết quản như một niềm tự hào của gia đình. Bố tôi lúc sinh thời bùi ngùi lặng ngắm hàng trăm bản khắc gỗ bị lớp bụi thời gian phủ lấp nhưng ông vẫn kiên định nhắc nhở chúng tôi bám nghề, giữ nét văn hóa của quê nhà”.
Hiện tại gia đình nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả, Nguyễn Thị Oanh, Nguyễn Hữu Hòa bảo tồn, lưu giữ hơn 500 bản khắc gỗcủa cha ông để lại. Các nghệ nhân bảo quản rất công phu để tránh sự tác động của thời tiết và mối mọt làm hỏng.Từ những bản khắc gỗ cổ đó các nghệ nhân lại sáng tạo thêm những phiên bản mới trên tứ cũ làm cho tranh sinh động hơn, đời thường hơn.
 Công đoạn khắc trên gỗ để tạo thành bản in tranh Đông Hồ. Ảnh: Công Đạt  Bản khắc tranh "Đám cưới chuột". Ảnh: Công Đạt  Quy trình khắc bản in và một số nguyên liệu chính tạo nên màu sắc của tranh Đông Hồ như: màu vàng (hoa hòe), màu trắng trắng (vỏ điệp), màu đỏ (sỏi son, gỗ vang). Ảnh: Công Đạt  Để làm ra được bức tranh “Vinh hoa” các nghệ nhân làng Đông Hồ cần tới 5 bản khắc gỗ để phối các lớp màu khác nhau. Ảnh: Công Đạt  Có những bức tranh Đông Hồ, nghệ nhân phải dùng nhiều bản khắc để in từng chi tiết riêng biệt. Ảnh: Công Đạt  Sau khi dập in những nét cơ bản, nghệ nhân làng tranh Đông Hồ tiếp tục vẽ tay để hoàn thiện bức tranh. Ảnh: Công Đạt  Những nghệ nhân làng tranh Đông Hồ phơi tranh trước sân nhà. Ảnh: Công Đạt    Tranh Vinh hoa, tranh Đàn lợn âm dương và tranh Vinh quy bái tổ là dòng tranh chủ đạo của tranh dân gian Đông Hồ. Ảnh: Công Đạt / vnp  Bản khắc gỗ bức tranh “Chăn trâu thổi sáo”. Ảnh: Công Đạt |
|
*Trung tâm dân gian tranh Đông Hồ: Web: http://tranhdongho.bacninh.com Tìm hiểu cơ sở sản xuất tranh Đông Hồ: Nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế. Tel: 0223865308 Nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm. Tel: 091 3009433. Email: tamlangho@gmail.com Nghệ nhân Nguyễn Thị Oanh. Tel: 0362181135 Nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả. Tel: 0946204698 *Trưng bày các sản phẩm tranh Đông Hồ tại Tại TP Hồ Chí Minh: Website: www.tranhdangiandongho.vn 612/1 Võ Văn Kiệt, Phường Cầu Kho, Quận 1 1648 Võ Văn Kiệt, Phường 16, Quận 8.Tel: 0937 307 988. Email: ab@tranhdangiandongho.vn. |
Ông Nguyễn Hữu Hòa, nghệ nhân làng Đông Hồ kể rằng, Trước kia,Tranh Đông Hồ gọi là tranh Tết bởi người thợ chỉ sản xuất tranh để bán vào cuối năm đáp ứng nhu cầu chơi tranh chơi Tết và thờ cúng của người dân. Tranh được dán lên tường nhà chào đón Tết và người dân gửi gắm ước mong một năm mới no ấm, hạnh phúc xum vầy.
Những đề tài mà người làm tranh thể hiện là những hình ảnh rất đời thường gắn với vùng quê đồng bằng Bắc Bộ, từ hình tượng các con vật gắn bó với ngôi nhà, đồng ruộng, nếp sống của người dânnhư trâu, lợn, cá, chuột, đàn gà, đàn lợn, tranh đứa bé ôm con gà Vinh hoa, ôm con vịt Phú quý. Chủ đề tranh châm biếm như tranh đám cưới Chuột, tranh đánh ghen... Tranh sinh hoạt gồm câu chuyện: Đánh vật, đánh đu, tiến sĩ vinh quy,tranh lịch sử như Bà Trưng, Phù Đổng thiên vương, Ngô Quyền hoặc Tranh truyện như Kiều, Thạch Sanh. Bên cạnh đó có loại tranh thờ như trúc mai, tranh tứ quý…
Tranh Đông Hồ với giá trị nghệ thuật đậm chất dân gian đã đi vào sử sách, thơ ca, đi vào tâm hồn người Việt Nam từ những điểm đặc biệt hiếm có đó.
Tranh Đông Hồ trong đời sống đương đại
Những năm gần đây, Tranh Đông Hồ được nhiều du khách nước ngoài đến làng nghề tham quan và mua tranh làm kỷ niệm cũng đã động viên và thôi thúc ngọn lửa giữ nghề và phát triển nghề của các gia đình nghệ nhân.Tranh Đông Hồ của gia đình ông Nguyễn Hữu Sam và các con đã được giới thiệu triển lãm tại Mỹ, được du khách đặt mua 500 tranh. Doanh nghiệp tranh dân gian Đông Hồ Nguyễn Đăng Chế có 8 thành viên làm nghề đã nhận được nhiều đơn hàng xuất khẩu sang Mỹ và Nhật. Nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm cho biết: “Cao điểm nhất 1 ngày cơ sở của anh sản xuất được 1000 tranh. Các con, cháu của ông Nguyễn Đăng Chế đều đã nhận được cúp bàn tay vàng vì sự nghiệp bảo tồn tranh làng nghề truyền thống do Hiệp hội làng nghề Việt Nam trao tặng”.
 Du khách quốc tế lựa chọn mẫu tranh dân gian Đông Hồ làm quà lưu niệm khi đến Việt Nam. Ảnh: VNP  Nghệ nhân Nguyễn Thị Oanh hướng dẫn các cháu học sinh trải nghiệm cách làm tranh Dân gian Đông Hồ. Ảnh: VNP  Các họa tiết, hình tượng trong tranh dân gian Đông Hồ được nhiều nhà thiết kế thời trang Việt Nam ứng dụng thiết kế thành bộ sưu tập trên tà áo dài. Ảnh: Công Đạt  Nghệ nhân Vũ Thị Nguyệt Ánh ( Bảo Lộc, Lâm Đồng) đã lưu giữ lại vẻ đẹp vô giá của Tranh Đông Hồ bằng những cánh bướm tiêu bản. Ảnh: VNP  Các nghệ nhân làng Đại Bái ( xã Đại Bái, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh) đã sử dụng kỹ thuật tranh đồng thúc nổi tạo nên diện mạo mới cho nội dung bức tranh dân gian Đông Hồ Cô gái hứng dừa. Ảnh: VNP  Các họa tiết, hình tượng trong tranh dân gian Đông Hồ được ứng dụng trong các sản phẩm tiêu dùng của người Việt. Ảnh: VNP |
Hôm nay, đến Làng Song Hồ để tìm hiểu về tranh Đông Hồ, du khách rất đỗi vui mừng khi đã có Trung tâm bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ nằm trong khuôn viên cơ sở sản xuất của gia đình nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế. Nơi này có phòng truyền thống trưng bày hàng ngàn tranh Đông Hồ đồng thời du khách có thểtrải nghiệm, quy trình làm tranh với những nghệ nhân. Hiện tại, Bắc Ninh đã có nhiều tour du lịch theo tuyến từ Thuận Thành, chùa Dâu-chùa Bút Tháp- làng tranh Đông Hồ thu hút nhiều du khách tham gia.
| Tranh Đông Hồ thể hiện 5 chủ đề như: Tranh thờ, Tranh lịch sử, Tranh chúc tụng, Tranh sinh hoạt và Truyện tranh. |
Ngoài ra, tại TP.Hồ Chí Minh, Công ty Giáo dục An Bình đã hợp tác với nhiều trường quốc tế tại Việt Nam tổ chức cho học sinh trải nghiệm in tranh dân gian Đông Hồ và phát triển website :www.tranhdangiandongho.vn giới thiệu đến du khách quốc tế. Chị Thu Hằng, Giám đốc công ty cho biết: “Chúng tôi đã làm mới tranh dân gian Đông Hồ từ cách thiết kế vỏ hộp đựng tranh, tờ rơi đi kèm để giới thiệu quy trình, nguyên liệu làm tranh và ý nghĩa của từng bức tranh bằng tiếng Việt và tiếng Anh để du khách nước ngoài có thể hiểu hơn về nét văn hóa dân gian của Việt Nam”.
Tuy nhiên, ở làng Đông Hồ còn rất ít nghệ nhân còn nắm được cách chế tác tranh truyền thống, đa số các nghệ nhân này đã cao tuổi nếu không có sự tiếp nối thì dòng tranh này sẽ bị mai một theo thời gian. Vì thế, Việt Nam đang hoàn thiện Hồ sơ về nghề tranh dân gian Đông Hồ để đề nghị UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp./.
Bài: Minh Nguyệt - Bích Vân
Ảnh: Công Đạt, Tư liệu
