Phù điêu Kala Núi Bà có nhiều yếu tố tạo nên giá trị thẩm mỹ cao. Ảnh: Tường Quân – TTXVN
Phù điêu được tạo tác trên khối đá hình lá nhĩ, đế bằng, đỉnh nhọn. Phía trước của khối đá thể hiện khuôn mặt Kala nhìn thẳng. Kala có miệng rộng, 8 răng chạm nổi to, dài thò ra ngoài; trong đó có 2 răng nanh và 6 răng cửa. Môi trên cong. Râu xung quanh miệng dày, xếp thành từng đường thẳng. Ở hai bên miệng, mỗi bên có 3 sừng ngắn mọc từ dưới lên. Mũi to tròn nhưng đã bị vỡ, sống mũi ngắn và gãy. Hai mắt to tròn, lồi ra phía trước, đuôi mắt xếch ngược lên phía trên. Lông mi quanh mắt rậm, đuôi lông mi xoắn lại hình ốc. Trên trán có chuỗi hạt hình tròn. Bờm dày tạo thành 4 lớp. Mặt phía sau để trống, có dấu tích nhiều vết đục nhằm tạo phẳng bề mặt một cách tương đối.
Những yếu tố tạo nên giá trị thẩm mỹ cao của phù điêu Kala Núi Bà thể hiện ở kỹ thuật xử lý chất liệu, chế tác tinh xảo, đường nét chạm khắc tỉ mỉ, đầy đủ đến từng chi tiết. Cách phân chia bố cục, tạo hình khối hài hòa, cân xứng. Trên một diện tích nhỏ nhưng thể hiện đa dạng về chi tiết, tạo ấn tượng mạnh, biểu đạt rõ ràng thần thái của khuôn mặt Kala. Đây chính là thủ pháp tạo hình riêng biệt với tư duy thẩm mỹ đạt đến đỉnh cao, tạo nên nét độc đáo về mặt hình thức của phù điêu Kala phát hiện ở Phú Yên.
Phù điêu Kala Núi Bà được phát hiện trong cuộc khai quật di tích Núi Bà (thôn Mỹ Thạnh Đông, xã Hòa Phong, huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên) vào năm 1993. Nhiều hiện vật khác nằm trong tầng văn hóa của di tích cũng được tìm thấy cùng với nền móng của công trình kiến trúc đền tháp Chăm Pa tại đây. Đây là cơ sở khoa học để xác định phù điêu Kala Núi Bà là hiện vật gốc.
Sau khi phát hiện và đưa về bảo quản, trưng bày tại Bảo tàng Phú Yên, phù điêu Kala Núi Bà được nhiều nhà khoa học và những người làm công tác bảo tàng quan tâm nghiên cứu. Các kết quả nghiên cứu khẳng định, phù điêu Kala Núi Bà có niên đại vào thế kỷ XIV thuộc phong cách nghệ thuật điêu khắc Tháp Mẫm. Hiện chưa phát hiện được chiếc đầu Kala nào có niên đại sau thế kỷ XIV. Điều này tạo nên giá trị độc bản của phù điêu Kala Núi Bà.
Trong nghệ thuật điêu khắc Chăm Pa, Kala là hình tượng nổi bật, biểu hiện của thần Siva - thần thời gian,
Những yếu tố tạo nên giá trị thẩm mỹ cao của phù điêu Kala Núi Bà thể hiện ở kỹ thuật xử lý chất liệu, chế tác tinh xảo, đường nét chạm khắc tỉ mỉ, đầy đủ đến từng chi tiết. Cách phân chia bố cục, tạo hình khối hài hòa, cân xứng. Trên một diện tích nhỏ nhưng thể hiện đa dạng về chi tiết, tạo ấn tượng mạnh, biểu đạt rõ ràng thần thái của khuôn mặt Kala. Đây chính là thủ pháp tạo hình riêng biệt với tư duy thẩm mỹ đạt đến đỉnh cao, tạo nên nét độc đáo về mặt hình thức của phù điêu Kala phát hiện ở Phú Yên.
Phù điêu Kala Núi Bà được phát hiện trong cuộc khai quật di tích Núi Bà (thôn Mỹ Thạnh Đông, xã Hòa Phong, huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên) vào năm 1993. Nhiều hiện vật khác nằm trong tầng văn hóa của di tích cũng được tìm thấy cùng với nền móng của công trình kiến trúc đền tháp Chăm Pa tại đây. Đây là cơ sở khoa học để xác định phù điêu Kala Núi Bà là hiện vật gốc.
Sau khi phát hiện và đưa về bảo quản, trưng bày tại Bảo tàng Phú Yên, phù điêu Kala Núi Bà được nhiều nhà khoa học và những người làm công tác bảo tàng quan tâm nghiên cứu. Các kết quả nghiên cứu khẳng định, phù điêu Kala Núi Bà có niên đại vào thế kỷ XIV thuộc phong cách nghệ thuật điêu khắc Tháp Mẫm. Hiện chưa phát hiện được chiếc đầu Kala nào có niên đại sau thế kỷ XIV. Điều này tạo nên giá trị độc bản của phù điêu Kala Núi Bà.
Trong nghệ thuật điêu khắc Chăm Pa, Kala là hình tượng nổi bật, biểu hiện của thần Siva - thần thời gian,
đấng hủy diệt và tái tạo vũ trụ của Ấn Độ giáo. Hình tượng Kala có sự kết hợp một số nét trong diện mạo của lân, rồng, sư tử… Đặc điểm chung của mặt Kala thường có hai sừng, cặp mắt lồi, hai tai nhỏ, đôi má căng, hàm răng lởm chởm với hai răng nanh dài. Đặc biệt, mặt Kala không có hàm răng dưới và cằm. Các tác phẩm điêu khắc thể hiện chủ đề về thần Kala được phát hiện cho đến nay thể hiện trên hai loại chất liệu đá và đất nung.
Ông Nguyễn Hữu An, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Phú Yên cho biết, thời gian tới, Bảo tàng tổ chức trưng bày chuyên đề về di sản văn hóa Chăm Pa ở Phú Yên. Trong đó, phù điêu Kala là hiện vật đặc biệt tiêu biểu. Đơn vị thực hiện số hóa và biên soạn, xuất bản ấn phẩm giới thiệu hiện vật bảo tàng; trong đó có hiện vật Phù điêu Kala. Khi triển khai Dự án Trưng bày Bảo tàng tỉnh giai đoạn 2, đơn vị sẽ đề xuất bố trí một không gian trưng bày đảm bảo quy chuẩn kỹ thuật, phát huy tốt giá trị vừa đảm bảo an toàn tuyệt đối hiện vật. Qua đó, góp phần phát huy giá trị của bảo vật quốc gia này, thu hút khách du lịch và người dân đến tham quan./.
Ông Nguyễn Hữu An, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Phú Yên cho biết, thời gian tới, Bảo tàng tổ chức trưng bày chuyên đề về di sản văn hóa Chăm Pa ở Phú Yên. Trong đó, phù điêu Kala là hiện vật đặc biệt tiêu biểu. Đơn vị thực hiện số hóa và biên soạn, xuất bản ấn phẩm giới thiệu hiện vật bảo tàng; trong đó có hiện vật Phù điêu Kala. Khi triển khai Dự án Trưng bày Bảo tàng tỉnh giai đoạn 2, đơn vị sẽ đề xuất bố trí một không gian trưng bày đảm bảo quy chuẩn kỹ thuật, phát huy tốt giá trị vừa đảm bảo an toàn tuyệt đối hiện vật. Qua đó, góp phần phát huy giá trị của bảo vật quốc gia này, thu hút khách du lịch và người dân đến tham quan./.
