Chùa Dơi còn gọi là chùa Mã Tộc hay chùa Mahatup là di tích nghệ thuật cấp quốc gia với hàng ngàn bảo vật quý gồm tượng Phật và bộ tứ linh Long Ly Quy Phượng đều được nặn bằng đất sét. Chùa gồm 3 công trình kiến trúc chính là chánh điện, Sala và nhà thờ cố lục cả Thạch Chia, người có công trong việc trùng tu lại ngôi chùa. Được khởi công xây dựng từ năm 1569, đến nay chùa Dơi đã được trùng tu nhiều lần. Trong đó, công trình kiến trúc tiêu biểu của chùa là ngôi chánh điện đến năm 1960 được trùng tu thay đổi toàn bộ chất liệu: bêtông đã thay thế gỗ, mái ngói thay lá dừa nước.
Cổng chùa Dơi có kiến trúc trang trí các hoạ tiết hoa văn hình cánh sen và hoa cà ri cách điệu. Bước vào khuôn viên chùa Dơi, không gian được mở ra là cả một cánh rừng với đủ loại cây, song nhiều nhất vẫn là cây sao và cây dầu. Đây chính là nơi cư trú của hàng trăm nghìn con dơi, trong đó có những con lớn đến mức sải cánh dài cả mét, sống thành bầy như đan dày đặc trên những nhánh cây. Ban ngày, dơi rủ nhau đi kiếm ăn, để lại một không gian vắng lặng nơi sân chùa. Chiều đến, sự vắng lặng ấy nhường lại cho sự xao xác, ồn ã của những cánh dơi, bay đen kịt trong cảnh hoàng hôn buông xuống.
Sau những trải nghiệm với dơi, du khách sẽ được khám phá nét kiến trúc của ngôi chùa Dơi cổ kính thể hiện ở điêu khắc Ăngkor với nhiều phù điêu và hoa văn trên làng loạt cột đài nơi chánh điện. Đầu tiên là nụ cười huyền bí của những bức tượng tiên nữ Kemnar chắp tay trước ngực, dọc hành lang. Phía trên, mái chánh điện có kết cấu đặc biệt với 4 hệ thống mái chồng lên nhau. Riêng mỗi mái đều được trang trí tượng hình rồng ở các góc, đầu có sừng uốn lượn, mảnh mai, thân rồng theo mô típ của loài cá Poon-co, nên không có chân, trên còn đeo những đao mác nhọn. Một phần mái tiếp giáp với cột trang trí hình tượng chim Cay-no, ưỡn ngực đỡ lấy mái chùa, cong vút, vẽ lên nền trời xanh một đường cong kỳ ảo, như thỉnh gọi đức Phật ban phước cho con người và vạn vật.
Bên trong chánh điện, tượng Phật Thích Ca bằng đá nguyên khối cao 1,5m được đặt trang trọng trên một tòa sen cao. Chánh điện càng trở nên tôn nghiêm, uy nghi thanh thoát khi trần được trang trí những mảng tranh sơn dầu hình tiên nữ múa hát trên bầu trời, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa giá trị nghệ thuật kiến trúc với hội họa mang đậm bản sắc văn hóa Khmer. Đặc biệt, du khách còn có cơ hội tìm hiểu giá trị nghệ thuật của bộ Kinh Phật viết trên lá cây thốt nốt ngay trong không gian chính điện chùa Dơi.
Là quần thể kiến trúc đẹp, có giá trị thẩm mỹ cao, ngoài việc thoả mãn nhu cầu sinh hoạt của đời sống tâm linh, chùa Dơi còn có chức năng hướng người dân tham gia sinh hoạt tôn giáo đến chân - thiện - mỹ, làm điều hay lẽ phải, làm việc thiện, tích phúc cho đời. Chùa Dơi là một minh chứng về Phật giáo Nam tông trong xã hội Khmer hiện nay không phải là tôn giáo thoát tục, lánh xa cuộc đời mà hoà nhập vào cuộc sống đời thường với phương châm “tốt đạo, đẹp đời”./.
 Là một trong những ngôi chùa của đồng bào Khmer, chùa Dơi còn gọi là chùa Mã Tộc tọa lạc ở đường Mai Thanh Thế (Khóm 9, phường 3, Tp. Sóc Trăng). Ảnh: Trọng Chính  Nụ cười huyền bí của các bức tượng tiên nữ Kemnar chắp tay trước ngực trang trí dọc hành lang Chùa Dơi. Đầu mái phía đầu hồi được chạm trổ tinh xảo hình rắn Na-ga uốn lượn. Ảnh: Trọng Chính  Nhà Sala, nơi sinh hoạt cộng đồng, hội họp, làm lễ, tiếp khách và cũng chính là nơi nghỉ ngơi của các sư và khách hành hương ở lại. Ảnh: Trọng Chính  Khuôn viên chùa cổ kính và thanh tịnh với hàng cây sao cổ thụ to cao, chiếm hết không gian từ ngoài cổng cho đến phía sau của chùa, nơi có những ngôi tháp mộ mang kiến trúc đặc trưng bà con dân tộc Khmer tỉnh Sóc Trăng. Ảnh: Trọng Chính  Không gian bình dị bên trong chùa Dơi. Ảnh: Lê Minh  Chùa Dơi lọt thỏm trong không gian xanh của cả một cánh rừng cây sao và dầu cổ thụ. |
Cổng chùa Dơi có kiến trúc trang trí các hoạ tiết hoa văn hình cánh sen và hoa cà ri cách điệu. Bước vào khuôn viên chùa Dơi, không gian được mở ra là cả một cánh rừng với đủ loại cây, song nhiều nhất vẫn là cây sao và cây dầu. Đây chính là nơi cư trú của hàng trăm nghìn con dơi, trong đó có những con lớn đến mức sải cánh dài cả mét, sống thành bầy như đan dày đặc trên những nhánh cây. Ban ngày, dơi rủ nhau đi kiếm ăn, để lại một không gian vắng lặng nơi sân chùa. Chiều đến, sự vắng lặng ấy nhường lại cho sự xao xác, ồn ã của những cánh dơi, bay đen kịt trong cảnh hoàng hôn buông xuống.
Sau những trải nghiệm với dơi, du khách sẽ được khám phá nét kiến trúc của ngôi chùa Dơi cổ kính thể hiện ở điêu khắc Ăngkor với nhiều phù điêu và hoa văn trên làng loạt cột đài nơi chánh điện. Đầu tiên là nụ cười huyền bí của những bức tượng tiên nữ Kemnar chắp tay trước ngực, dọc hành lang. Phía trên, mái chánh điện có kết cấu đặc biệt với 4 hệ thống mái chồng lên nhau. Riêng mỗi mái đều được trang trí tượng hình rồng ở các góc, đầu có sừng uốn lượn, mảnh mai, thân rồng theo mô típ của loài cá Poon-co, nên không có chân, trên còn đeo những đao mác nhọn. Một phần mái tiếp giáp với cột trang trí hình tượng chim Cay-no, ưỡn ngực đỡ lấy mái chùa, cong vút, vẽ lên nền trời xanh một đường cong kỳ ảo, như thỉnh gọi đức Phật ban phước cho con người và vạn vật.
Bên trong chánh điện, tượng Phật Thích Ca bằng đá nguyên khối cao 1,5m được đặt trang trọng trên một tòa sen cao. Chánh điện càng trở nên tôn nghiêm, uy nghi thanh thoát khi trần được trang trí những mảng tranh sơn dầu hình tiên nữ múa hát trên bầu trời, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa giá trị nghệ thuật kiến trúc với hội họa mang đậm bản sắc văn hóa Khmer. Đặc biệt, du khách còn có cơ hội tìm hiểu giá trị nghệ thuật của bộ Kinh Phật viết trên lá cây thốt nốt ngay trong không gian chính điện chùa Dơi.
 Với lối kiến trúc độc đáo, các hàng cột trong ngôi Chánh điện trang trí nhiều hình ảnh minh họa các tích Phật đã tạo ấn tượng mạnh cho du khách khi thăm chùa. Ảnh: Trọng Chính  Các bức tường của nhà Sa La ở chùa Dơi được trang trí các mảng tranh sơn dầu hình tiên nữ đang múa trên bầu trời. Ảnh: Trọng Chính  Dàn nhạc cụ truyền thống phục vụ lễ hội của bà con dân tộc Khmer trong chùa Dơi. Ảnh: Lê Minh  Phù điêu trang trí ở chùa Dơi. Ảnh: Lê Minh  Ngay từ cổng vào, du khách đã choáng ngợp bởi màu vàng rực, óng bao phủ gần như toàn bộ ngôi chùa. Ảnh: Trọng Chính  Bên trong chánh điện là pho tượng Phật sơn son thiếp vàng. Ảnh: Trọng Chính  Các nghệ sĩ dân tộc Khmer biểu diễn những giai điệu ngũ âm truyền thống của dân tộc mình ở chùa Dơi. Ảnh: Trọng Chính  Hàng ngày có hàng vạn con dơi về chùa trú ngụ mà chủ yếu là loài dơi quạ, dơi ngựa, mỗi con trưởng thành sải cánh dài khoảng 1m và nặng khoảng 1,5 kg. Ảnh: Lê Minh |
Là quần thể kiến trúc đẹp, có giá trị thẩm mỹ cao, ngoài việc thoả mãn nhu cầu sinh hoạt của đời sống tâm linh, chùa Dơi còn có chức năng hướng người dân tham gia sinh hoạt tôn giáo đến chân - thiện - mỹ, làm điều hay lẽ phải, làm việc thiện, tích phúc cho đời. Chùa Dơi là một minh chứng về Phật giáo Nam tông trong xã hội Khmer hiện nay không phải là tôn giáo thoát tục, lánh xa cuộc đời mà hoà nhập vào cuộc sống đời thường với phương châm “tốt đạo, đẹp đời”./.
Bài: Nguyễn Vũ Thành Đạt - Ảnh: Trọng Chính, Lê Minh
