សិប្បកម្មធ្វើមកុដ និងរបាំងមុខរបស់ប្រជាជនខ្មែរគឺជាសិប្បកម្មប្រពៃណីមួយដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងជាងពីរសតវត្សមុន សំដៅបម្រើសកម្មភាពវប្បធម៌ និងសិល្បៈប្រជាប្រិយរបស់ប្រជាជនខ្មែរ ជាទូទៅគឺរបាំប្រជាប្រិយ របាំប្រពៃណី របាំសាសនា ល្ខោនអូប៉េរ៉ា... ។ ផលិតផលមកុដ និងរបាំងមុខដែលត្រូវបានផលិតមិនត្រឹមតែមានតម្លៃវប្បធម៌ប្រជាប្រិយដ៏រឹងមាំប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងតំណាងឱ្យធាតុពិសិដ្ឋនៅក្នុងជីវភាពខាងវិញ្ញាណរបស់សហគមន៍ផងដែរ។ រូបរាង ពណ៌ និងលំនាំនៃផលិតផលនីមួយៗគឺជាសញ្ញាសម្គាល់តែមួយគត់សម្រាប់តួអង្គនីមួយៗ របាំនីមួយៗ ដែលបង្ហាញពីអត្ថន័យជ្រាលជ្រៅ បង្ហាញពីជំនឿរបស់មនុស្សលើអំពើល្អ យកឈ្នះលើអំពើអាក្រក់ លើយុត្តិធម៌ យកឈ្នះលើកំណាចឃោរឃៅ និងងាកទៅរកសេចក្តីល្អ ដើម្បីនាំមកនូវរឿងល្អៗ ក្នុងជីវិត។
ការធ្វើមកុដនិងរបាំងមុខគឺជាដំណើរការការងារសិល្បៈ។ ដំណើរការនេះគឺធ្វើដោយដៃទាំងស្រុង ដែលទាមទារឱ្យសិប្បករមានចំណេះដឹង ការយល់ដឹងជ្រាលជ្រៅអំពីសិល្បៈ ភាពច្នៃប្រឌិត ភាពហ្មត់ចត់ និងភាពប៉ិនប្រសប់ ដើម្បីបង្កើតផលិតផលប្រើប្រាស់បានយូរ និងស្រស់ស្អាត ពោរពេញដោយភាពច្នៃប្រឌិតសិល្បៈ។ ដើម្បីផលិតចេញមកុដ ឬរបាំងមុខមួយ ជាងផលិតត្រូវឆ្លងកាត់ដំណាក់កាលលម្អិតរាប់សិប៖ ពីការបង្កើតពុម្ភ កែច្នៃសម្ភារៈ បិទភ្ជាប់ សម្ងួត ញែកចេញពីពុម្ភ កិន លាបពណ៌ គូររូប អនុវត្តលំនាំ ហើយបន្ទាប់មកតុបតែងជាមួយផ្កាពណ៌ទឹកក្រូច និងអង្កាំ។ ព័ត៌មានលម្អិតនីមួយៗ ចំណង់ចំណូលចិត្ត និងភាពប៉ិនប្រសប់របស់សិប្បករ។ នៅក្នុងភូមិ Giồng Lức ឃុំ ចូវថាញ់ ខេត្តវិញឡុង ដែលធ្លាប់ត្រូវបានចាត់ទុកថាជា "លំយោល" នៃសិល្បៈរបាំ ប្រជាជនតែងតែប្រមូលផ្តុំគ្នារាំ និងច្រៀង។ សិប្បករឆ្នើម ថាច់សាង ទោះបីជាឥឡូវនេះមានអាយុជាង ៧០ ឆ្នាំក៏ដោយ នៅតែព្យាយាមចំពោះសិប្បកម្មផលិត និងសម្តែង។ លោក ថាច់ សាង បានរៀបរាប់ថា៖
“កាលពីមុននេះ បន្ទាប់ពីរដូវប្រមូលផលរួច ជាពិសេសនៅក្នុងខែមុនថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មី អ្នកដែលស្រឡាញ់ឆាកល្ខោនខោលបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅកណ្តាលវាល ដើម្បីរៀបចំតង់សម្តែង បម្រើប្រជាជន។ ឆាកល្ខោនខោលបានអភិវឌ្ឍន៍ពាសពេញតំបន់ ប៉ុន្តែនៅក្នុងភូមិ Giồng Lức ជាឆាកដ៏ល្បីល្បាញបំផុត”។
ទោះបីជាមានវ័យចំណាស់ក៏ដោយ ប៉ុន្តែលោក ថាច់ សាង តែងតែហាត់រាំជារៀងរាល់ថ្ងៃ បង្កើតចលនាថ្មីៗ និងធ្វើរបាំងមុខសម្រាប់ក្រុមសម្តែងនៅក្នុងនិងក្រៅខេត្ត។ លោកបាននិយាយថា រាល់ចង្វាក់ស្គរ រាល់របាំងមុខពណ៌ស្រស់ឆើតឆាយ រំលឹកដល់ការចងចាំអំពីយុគសម័យមាសនៃឆាកល្ខោនខោលខ្មែរ។ ចំណែកឯសិប្បករដ៏មានកិត្យានុភាព ឡឹម ផេន នៅឃុំ Song Lộc ជាអ្នកដែលផ្សាភ្ជាប់ជាមួយវិជ្ជាជីវៈនេះអស់រយៈពេលជាង ៣០ ឆ្នាំមកហើយ ជឿជាក់ថា រឿងដែលពិបាកបំផុតក្នុងការធ្វើរបាំងមុខ គឺការបង្ហាញពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់តួអង្គ។
“របាំងមុខនីមួយៗមានលក្ខណៈប្លែកពីគ្នាដែលមិនអាចច្រឡំបាន។ ដូចជារបាំងមុខយក្សក្រុងរាពណ៍ និងយក្ស Kumaka ក្រៅពីការធ្វើជាម្ចាស់លើគំរូ មនុស្សម្នាក់ក៏ត្រូវបង្ហាញពីបុគ្គលិកលក្ខណៈអាក្រក់ អស្ចារ្យ ឬសប្បុរសរបស់តួអង្គនីមួយៗផងដែរ។ មានតែពេលនោះទេដែលការសម្តែងអាចទាក់ទាញអ្នកទស្សនា”។
ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០០២ សិប្បករ ឡឹម ផេន បានបើកស្តង់មួយដើម្បីណែនាំផលិតផលនៅ Ao Bà Om ទាំងបម្រើភ្ញៀវទេសចរ និងបង្រៀនវិជ្ជាជីវៈដល់យុវជនជំនាន់ក្រោយ។ សម្រាប់លោករូបនេះ មុខរបរនេះមិនត្រឹមតែជាជីវភាពរស់នៅប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាប្រភពនៃមោទនភាពជាតិផងដែរ។ ក្នុងជីវភាពសម័យទំនើប មកុដ និងរបាំងមុខខ្មែរមិនត្រឹមតែមានវត្តមាននៅលើឆាកប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងត្រូវបានដាក់តាំងបង្ហាញនៅក្នុងពិធីបុណ្យ និងការតាំងពិព័រណ៍វប្បធម៌ផងដែរ ដែលក្លាយជាផលិតផលទេសចរណ៍ពិសេស ទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរក្នុងស្រុក និងបរទេសនៅពេលមកដល់ Vĩnh Long ម្តងៗ។ លោកបណ្ឌិត Sơn Cao Thắng អនុប្រធានដេបាដឺម៉ង់ភាសា វប្បធម៌ និងសិល្បៈខ្មែរណាមបូ សាកលវិទ្យាល័យត្រាវិញ គឺជាយុវជនម្នាក់ដែលបន្តចំណង់ចំណូលចិត្តនោះ។
“ការធ្វើមកុដ និងរបាំងមុខទាមទារការយកចិត្តទុកដាក់ និងការថែទាំយ៉ាងល្អិតល្អន់។ ការយកចិត្តទុកដាក់មិនត្រឹមតែធ្វើឱ្យផលិតផលមានភាពមុតស្រួចប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏បញ្ជាក់ពីចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់សិប្បករផងដែរ។ ការធ្វើមកុដ និងរបាំងមុខ ដូចជាវិស័យសិល្បៈជាទូទៅ ក្រៅពីទេពកោសល្យ ទាមទារការខិតខំប្រឹងប្រែង និងភាពច្នៃប្រឌិត។ ដូច្នេះ ខ្ញុំតែងតែព្យាយាមស្វែងរកវិធីដ៏ឆ្ងាញ់ និងមានប្រសិទ្ធភាពបំផុត ដើម្បីរួមចំណែកដល់ការបង្កើនតម្លៃសិល្បៈ”។
នៅថ្ងៃទី ២៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២៥ ក្រសួងវប្បធម៌ កីឡា និងទេសចរណ៍ បានចេញសេចក្តីសម្រេចចិត្តមួយ ដើម្បីដាក់បញ្ចូលវិជ្ជាជីវៈធ្វើមកុដ និងរបាំងមុខរបស់ប្រជាជនខ្មែរនៅ Vinh Long ចូលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីជាតិ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ចំនួនសិប្បករដែលមានចំណេះដឹងស៊ីជម្រៅអំពីវិជ្ជាជីវៈនេះកំពុងថយចុះ ខណៈពេលដែលការបង្រៀនភាគច្រើនត្រូវបានបន្តតាមរយៈប្រពៃណីគ្រួសារ។ លោក Lam Huu Phuc អនុប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ កីឡា និងទេសចរណ៍ខេត្ត Vinh Long បានមានប្រសាសន៍ថា៖ “ការធ្វើមកុដ និងរបាំងមុខភាគច្រើនគឺតាមរយៈប្រពៃណីគ្រួសារ។ នេះជាលក្ខខណ្ឌដ៏លំបាកមួយក្នុងការអនុវត្តការអភិរក្ស។ ក្រៅពីនេះ ទិដ្ឋភាពបច្ចេកទេសក្នុងការធ្វើក៏ពិបាកផងដែរ។ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ យើងរៀបចំវគ្គបណ្តុះបណ្តាលជាប្រចាំ ដើម្បីបរតកវិជ្ជាជីវៈនេះដល់គ្រួសារ និងបុគ្គលដែលមានចំណង់ចំណូលចិត្តក្នុងការអភិរក្សវិជ្ជាជីវៈនេះ ដើម្បីបម្រើសកម្មភាពវប្បធម៌ និងសិល្បៈរបស់ប្រជាជននៅក្នុងខេត្ត”។
ចាប់តាំងពីបានបង្កើតមក វិជ្ជាជីវៈធ្វើមកុដ និងរបាំងមុខមានការឡើងចុះអាស្រ័យលើការពិតនៃប្រវត្តិសាស្ត្រនិងសង្គម ប៉ុន្តែនៅតែត្រូវបានរក្សា ជាបន្តបន្ទាប់ អស់រយៈពេលជាច្រើនជំនាន់ ដើម្បីបម្រើដល់ទម្រង់សិល្បៈប្រជាប្រិយប្រពៃណីរបស់ប្រជាជនខ្មែរ។ នេះមិនត្រឹមតែជាសិប្បកម្មប្រពៃណីប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជាបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ដ៏រស់រវើកនៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជនខ្មែរទៀតផងដែរ៕
