Việt Nam với bờ biển dài và địa hình đa dạng, đang đối mặt với những thách thức ngày càng tăng từ sa mạc hóa và thoái hóa đất, đặc biệt là ở các vùng khô hạn như Ninh Thuận, Bình Thuận cũ, nay là tỉnh Khánh Hòa và Lâm Đồng. Tuy nhiên, với sự "trợ lực" mạnh mẽ từ khoa học công nghệ, những vùng đất tưởng chừng cằn cỗi này đang dần hồi sinh, mở ra những mô hình nông nghiệp sa mạc đầy tiềm năng và bền vững.

Theo thống kê, khoảng 35,7% diện tích tự nhiên của Việt Nam đang bị thoái hóa, trong đó đất nông nghiệp và lâm nghiệp chiếm tỷ lệ cao. Các tỉnh duyên hải miền Trung, đặc biệt là vùng đất Ninh Thuận và Bình Thuận cũ, là những địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi hiện tượng khô hạn kéo dài, đất đai bạc màu, cát bay, cát nhảy, và xâm nhập mặn. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của người dân mà còn đe dọa an ninh lương thực và môi trường.

 

Trước bối cảnh đó, khoa học công nghệ nổi lên như một giải pháp then chốt để đối phó với sa mạc hóa, biến những vùng đất khó khăn thành nơi sản xuất nông nghiệp hiệu quả. TS. Đoàn Trường Thụ, trong bài viết trên Tạp chí Cộng sản, đã nhấn mạnh, nông nghiệp sa mạc được hiểu là việc ứng dụng tri thức địa phương, tri thức mới và các thành tựu khoa học - công nghệ hiện đại trong lĩnh vực nông nghiệp... nhằm khắc phục những thách thức của tự nhiên, thậm chí là cải tạo tự nhiên để phát triển bền vững.

Trên cơ sở đó, vùng ven biển tỉnh Lâm Đồng và Khánh Hòa là một trong những vùng khô hạn nhất nước, sản xuất nông nghiệp từng gặp rất nhiều khó khăn. Chủ trương Bộ Nông nghiệp và Môi trường là tập trung phát triển nông nghiệp công nghệ cao thích ứng biến đổi khí hậu, tái cơ cấu nông nghiệp. Điều này thể hiện rõ khi thanh long, cây trồng đặc trưng trước đây, đang dần được thay thế bởi các mô hình hiệu quả cao hơn.

Nhờ ứng dụng khoa học công nghệ, diện tích trồng măng tây ở Khánh Hòa liên tục tăng, từ khoảng 250 ha (cuối 2020) lên 426 ha (cuối 2022), và đến tháng 7/2025 đã có hơn 300 ha với kế hoạch mở rộng lên 500 ha, tập trung ở các huyện ven biển. Ảnh: Báo ảnh Việt Nam 

Sau một thời gian triển khai, những yếu tố bất lợi xưa kia lại trở thành lợi thế cạnh tranh của hai tỉnh này. Điều kiện khí hậu có nắng nhiều, độ ẩm thấp - yếu tố lý tưởng cho các loại cây ưa khí hậu nóng như nho, táo, nha đam, đồng thời giảm thiểu sâu bệnh.

Việc ứng dụng công nghệ tưới nhỏ giọt và tưới phun sương là những công nghệ cốt lõi, giúp tiết kiệm tối đa nguồn nước khan hiếm. Hệ thống tưới nhỏ giọt, được áp dụng hiệu quả ở Israel, cho phép đưa nước và dinh dưỡng trực tiếp đến bộ rễ cây, giảm thiểu bay hơi và rửa trôi. Tỉnh Lâm Đồng đã triển khai rộng rãi công nghệ này, đặc biệt hiệu quả với cây thanh long và dưa lưới.

Công nghệ thu trữ nước ngầm và nước mưa với hệ thống ống lọc nước ngầm, bể chứa nước mưa, và các mô hình hứng nước trên địa hình dốc đang được áp dụng để tối ưu hóa việc sử dụng nguồn nước sẵn có đã được ứng dụng tại Khánh Hòa và Lâm Đồng.

Việc nghiên cứu, ứng dụng thành công các giống cây trồng chịu hạn và chịu mặn đã mở ra một hướng đi hiệu quả cho nông dân và doanh nghiệp trên các vùng đất đang bị sa mạc hóa. Các viện nghiên cứu và doanh nghiệp khoa học công nghệ đã và đang tập trung lai tạo và chọn lọc các giống cây trồng có khả năng chịu hạn, chịu mặn tốt, đồng thời có năng suất và giá trị kinh tế cao. Các giống lúa chịu mặn, cây ăn quả như thanh long, nho, các loại rau màu chịu hạn đã cho thấy hiệu quả rõ rệt.

 

Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ sinh học như: Việc áp dụng kỹ thuật nuôi cấy mô, biến đổi gen (trong khuôn khổ pháp lý cho phép) hứa hẹn sẽ tạo ra những giống cây trồng đột phá, thích ứng tốt hơn với điều kiện khắc nghiệt.

Ứng dụng công nghệ Internet Vạn Vật (IoT) để thu thập dữ liệu về môi trường, đất đai kết hợp với Trí tuệ Nhân tạo (AI) để phân tích và đưa ra khuyến nghị canh tác chính xác (liều lượng nước, phân bón, thời điểm thu hoạch) đang dần trở nên phổ biến ở các vùng đất sa mạc . Công ty Enfarm của Việt Nam là một ví dụ điển hình, sử dụng AI và cảm biến để tối ưu hóa sản xuất nông nghiệp, thậm chí mở rộng mô hình sang các khu vực khắc nghiệt ở Châu Phi.

 

Mô hình nông nghiệp sa mạc ở Bình Thuận là minh chứng sống động cho tiềm năng này. Từ việc chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả sang trồng thanh long, dưa lưới công nghệ cao, đến việc phát triển chăn nuôi bò, dê theo hướng hiện đại, tỉnh đã cho thấy khả năng biến thách thức thành cơ hội.

Ông Nguyễn Văn Ba, một nông dân tiên phong ứng dụng công nghệ tưới nhỏ giọt tại Ninh Thuận, chia sẻ: "Trước đây, trồng lúa trên đất này rất khó khăn, tốn nhiều nước mà năng suất lại thấp. Từ khi chuyển sang trồng nho theo công nghệ tưới nhỏ giọt và có sự hỗ trợ về kỹ thuật, tôi không chỉ tiết kiệm được rất nhiều nước mà còn thu hoạch được những chùm nho chất lượng cao, bán được giá. Kinh tế gia đình đã khấm khá hơn hẳn”.

 

Ở Ninh Thuận, khoa học công nghệ được ứng dụng trong nuôi cừu tập trung vào cải tạo giống, quản lý sức khỏe, truy xuất nguồn gốc và nâng cao chuỗi giá trị thông qua tư vấn kỹ thuật, liên kết sản xuất, dùng tem điện tử, phát triển du lịch gắn với sản phẩm cừu, nhằm tăng chất lượng thịt, mở rộng thị trường và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Các hướng đi cụ thể bao gồm chuyển giao kỹ thuật, ứng dụng công nghệ sinh học (như vi sinh) trong chế biến thức ăn, quản lý dịch bệnh để tạo sản phẩm sạch và có giá trị cao hơn.

Ứng dụng khoa học công nghệ không chỉ là giải pháp mà còn là con đường chiến lược để Việt Nam khai thác tiềm năng nông nghiệp sa mạc, đảm bảo an ninh lương thực, nâng cao thu nhập cho người dân và góp phần bảo vệ môi trường bền vững./.

• Nội dung:  Thông Thiện
• Ảnh:  Báo ảnh Việt Nam
•  

https://vietnam.vnanet.vn/vietnamese/long-form/tam-nhin-chien-luoc-cua-nghi-quyet-57-cho-nong-nghiep-viet-nam-ung-dung-khoa-hoc-cong-nghe-trong-nong-nghiep-sa-mac-416755.html