លីសើន (Ly Son) - បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌សាគរ
កោះលីសើន (Ly Son) មានផ្ទៃដីត្រឹមតែ១០គីឡូម៉ែត្រការេ តែនៅលើរាល់ផ្ទៃម៉ែត្រការេនៃកោះ សុទ្ធតែមានពោរពេញទៅដោយស្នាមវប្បធម៌ នៃដូនតា កាលសម័យឆ្មាំរក្សាសមុទ្រ។ តាមសៀវភៅគ្រួសារ និង រាជបញ្ជានៃរាជការ ង្វៀន (Nguyen) បញ្ជាវង្សត្រកូល វូ (Vo) ផាម (Pham) លី (Ly) ជាដើម ទៅនៅរក្សាកោះលីសើន (Ly Son) មានឈ្មោះក្រុម ហាយដូយហ្វាងសា (Hai Doi Hoang Sa) ទុកសម្រាប់ហៅក្រុមនាវា ដែលបង្កើតដោយរាជអំណាចនៃរាជការស្តេចក្រាញ ង្វៀន (Nguyen) តំបន់ខាងក្នុង នាសម័យកាលដើមសតវត្សរ៍ទី១៧ ទុកសម្រាប់ទទួលភារកិច្ចទៅរុករកកំណប់ វាស់ចម្ងាយជើងទឹក ការពារ និង បោះបង្គោលអធិបតេយ្យភាពនៅតាមប្រជុំកោះ ហ្វាងសា (Hoang Sa) និង ទ្រឿងសា (Truong Sa)។ តាមប្រភពឯកសារផ្លូវការ ក្រុមនាវិករុករកហ្វាងសា (Hoang Sa) បានបង្កើតនៅប្រហែលមុនឆ្នាំមមែ (១៦៣១) ក្រោមសម័យរាជការស្តេចក្រាញ់ ង្វៀន ភុកង្វៀន (Nguyen Phuc Nguyen) (សោយរាជ ១៦១៣ - ១៦៣៥)។
វង្សត្រកូល វូ (Vo) ផាម (Pham) លី (Ly) ជាដើម នៅលើកោះលីសើន ប្រព្រឹត្តពិធីបូជារំលឹកគុណនាវិករុករកហ្វាងសា (Hoang Sa)។ រូបថត៖ កុងដាត លោកតា វ៉ ហៀនដាត (Vo Hien Dat) ត្រៀមរូបសំណាកជំនួសមនុស្សពិត សម្រាប់ពិធីបូជារំលឹកគុណនាវិករុករក ហ្វាងសា (Hoang Sa)។ រូបថត៖ កុងដាត ពិធីកិច្ចប្រលែងទូក នាពិធីបូជារំលឹកគុណនាវិករុករក ហ្វាងសា (Hoang Sa)។ រូបថត៖ កុងដាត |
កោះលីសើន (Ly Son) ជាទីកន្លែងចម្រុះភាពប្រណីត នៃខឿនវប្បធម៌ធំៗដូចជាចម្ប៉ា សាហ្វិញ (Sa Huynh) និង ដាយវៀត (Dai Viet) ជាមួយនឹងប្រព័ន្ធកេរដំណែលក្រាស់ក្រៃ រួមមានកេរដំណែលវប្បធម៌ថ្នាក់ជាតិ៤ កេរដំណែលវប្បធម៌ថ្នាក់ខេត្ត១៤ និង ច្រើនប្រភេទវប្បធម៌អរូបីពិសេសផ្សេងៗ។ ក្នុងនោះ ពិធីបូជារំលឹកគុណនាវិករុករកហ្វាងសា (Hoang Sa) បានទទួលស្គាល់ជាបេតិកភណ្ឌអរូបីថ្នាក់ជាតិ។ |
ចាប់ពីឆ្នាំ១៦៣១ មកដល់សតវត្សរ៍ទី១៩ ស្រទាប់កងសេនាជននៅលើកោះលីសើន (Ly Son) ទទួលបង្គាប់រាជការ រៀងរាល់ឆ្នាំអំឡុងបីខែ ដាក់ទូកចេញទៅសមុទ្រខាងកើត ធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រជុំកោះ ហ្វាងសា (Hoang Sa) និង ទ្រឿងសា (Truong Sa) អនុវត្តភារកិច្ច។ តាមលោកតា វ៉ ហៀនដាត (Vo Hien Dat) ជនជំនាន់ក្រោយនៃប្រធានក្រុមនាវិករុករកហ្វាងសា (Hoang Sa) ផាមក្វាងអាញ (Pham Quang Anh) កាលសម័យដើម ជាអ្នកទទួលបង្គាប់រាជការ ទៅបោះបង្គោល និង ការពារប្រជុំកោះហ្វាងសា (Hoang Sa) ដោយប្រទះឧបសគ្គ មនុស្សជាច្រើនធ្វើដំណើរទៅ តែមិនមានថ្ងៃវិលត្រឡប់។ ដើម្បីរំលឹកដល់គុណបំណាច់ចំពោះអ្នកបូជាជីវិត រៀងរាល់ឆ្នាំ នារដូវខែ២ចន្ទគតិ វង្សត្រកូលទាំងអស់នៅលើកោះលីសើន (Ly Son) រៀបចំពិធីបូជារំលឹកគុណនាវិករុករក ហ្វាងសា (Hoang Sa)។
សន្សឹមៗ ពិធីកិច្ចនេះ បានក្លាយជាពិធីរួមសម្រាប់ប្រជាជនកោះលីសើន (Ly Son)។ ខៅឡេ (Khao Le) ជាពិធីបូជាយញ្ញកងសេនាជនបែបរូបសំណាក ដោយមានបំណងលើកកម្ពស់ និង តបស្នងចំពោះទាហានអង់អាច ហានពលីជីវិត ឆ្លងកាត់រលកសមុទ្រចេញទៅកាន់កោះហ្វាងសា (Hoang Sa) ដើម្បីការពារអធិបតេយ្យកោះសមុទ្រដ៏ពិសិដ្ឋនៃមាតុប្រទេស។
ក៏ដើម្បីហេតុផលនោះ សព្វថ្ងៃលើកោះមានកេរដំណែលជិត១០០ ភាគច្រើនសុទ្ធតែផ្សារភ្ជាប់នឹងក្រុមនាវិករុករកហ្វាងសា (Hoang Sa) ដូចជា៖ អារាមអឹមឡិញ (Am Linh) មណ្ឌលផ្នូរទាហានហ្វាងសា (Hoang Sa) ទីសក្ការបូជាអានវិញ (An Vinh) ទីសក្ការបូជាអានហាយ (An Hai) ទីសក្ការបូជាប្រធានក្រុមទាហានរុករក នៃក្រុមនាវិករុករកហ្វាងសា (Hoang Sa) ផាមក្វាងអាញ (Pham Quang Anh) ទីសក្ការបូជាប្រធានក្រុមទាហានរុករក នៃក្រុមនាវិករុករកហ្វាងសា (Hoang Sa) វូ វ៉ានខៀត (Vo Van Khiet) ជាដើម។
អច្ឆរិយធម្មជាតិពិសេស
តាមបណ្ឌិត ផាម ធីនិញ (Pham Thi Ninh) ចំណុះសមាគមបុរាណវិទ្យាវៀតណាម ស្រាវជ្រាវឱ្យឃើញថាភូគព្ភសាស្រ្ត ភូមិសាស្រ្ត រូបសណ្ឋានដីកោះលីសើន (Ly Son) កកើតក្រោយជំនោរផុសផ្ទុះ ជ្រាបចេញ bazan ចន្លោះមុននេះប្រហែល១០.០០០ឆ្នាំ។ កំណភូគព្ភសាស្រ្ត បានបង្កើតជាអច្ឆរិយធម្មជាតិពិសេស ចំណុះបែបភូមិសាស្រ្តកម្រមានលើពិភពលោក។
ដើម្បីអភិរក្ស និងពង្រីកតម្លៃបេតិកភណ្ឌ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ទេសចរណ៍ចីរភាព នាថ្ងៃទី១៨ - ១៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៩ គណៈកម្មាធិការខេត្តក្វាងង៉ាយ (Quang Ngai) សហការនឹងគណៈកម្មការជាតិ UNESCO VN នឹងរៀបចំសិក្ខាសាលាអន្តរជាតិ ស្តីពីតម្លៃបេតិកភណ្ឌសួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តលីសើន (Ly Son) - សាហ្វិញ (Sa Huynh) ដោយមានការចូលរួមពីសំណាក់អ្នកឯកទេស វិទ្យាសាស្រ្តវិទូ អ្នកស្រាវជ្រាវនៅក្នុងនិងក្រៅប្រទេស ប្រហែល៥៥០នាក់។ |
សកម្មភាពផុសចេញ និង រលត់ទៅនៃភ្នំភ្លើង បានបង្កើតជាទេសភាពធម្មជាតិអច្ឆរិយលើកោះ គំរូគឺជាជញ្ជាំងថ្មហាងកូវ (Hang Cau) ខ្លោងទ្វារ តវ៉ (To Vo) មាត់អណ្តូងប្រាក់ (Gieng Tien) និង មាត់ថើឡើ (Thoi Loi) ជាកន្លែងភូគព្ភសាស្រ្តមានតម្លៃវិទ្យាសាស្រ្ត និង តម្លៃទេសចរណ៍។ បទដ្ឋានកំណ នៅបង្កើតជាស្រទាប់ដី bazan សម្បូរជីវជាតិលើផ្ទៃមុខកោះ នៅទិសខាងត្បូង សមស្រប់សម្រាប់ប្រភេទដំណាំ ក្នុងនោះមានដំណាំខ្ទឹមស ជាដំណាំពិសេសប្រចាំតំបន់ល្បីឈ្មោះជិតឆ្ងាយ។ ក្រៅពីនោះបទដ្ឋានកំណនៅបង្កើតជាវាលថ្មក្រោមសមុទ្រ ជាលក្ខណៈល្អសម្រាប់មច្ឆាជាតិរស់នៅ។
រួមទស្សនទាននឹងបណ្ឌិត ផាម ធីនិញ (Pham Thi Ninh) សាស្រ្តាចារ្យរង បណ្ឌិត ត្រឹន តឹនវ៉ាន់ (Tran Tan Van) ប្រធានវិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត ភូគព្ភសាស្រ្តរ៉ែឱ្យដឹងថា តំបន់សមុទ្រលីសើន (Ly Son) - ប៊ិញចូវ (Binh Chau) ជា “សួនឧទ្យាន” ភ្នំភ្លើងធំ ជាបេតិកភណ្ឌកម្រមានលើសកលលោក ប្រមូលផ្តុំគ្រប់លក្ខណៈនៃសូនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តសកលលោកមួយ ទៅអនាគត។
ទិដ្ឋភាពកោះលីសើន (Ly Son)។ រូបថត៖ មិញតឹន ខ្លោងទ្វារ តវ៉ (To Vo) ជាខ្លោងទ្វារថ្មខ្ពស់ប្រហែល ២,៥ម៉ែត្រការេ ជាកំណភូគព្ភសាស្រ្ត របស់ធម្មជាតិ ជាទីកន្លែងសមស្រប់បំផុត សម្រាប់គយគន់ថ្ងៃអស្តង្គត និង ថតរូប។ រូបថត៖ ត្រុងចិញ ផ្ទាំងថ្ម sedimentary ស្រស់ស្អាតនៅតាមដងផ្លូវទៅកាន់វត្តហាង (Hang) ។ រូបថត៖ ផុងធូ ការកំណពិសេសនៃភ្នំភ្លើង បានបង្កើតជារូងភ្នំ sedimentary នៅលីសើន (Ly Son)។ ចន្លោះមុននេះប្រហែល៤០០ឆ្នាំ ជនជាតិចម្ប៉ារុករកកោះ រួចបានបង្កើតវត្តបូជាព្រះពុទ្ធ មានឈ្មោះហៅថាវត្តហាង (Hang)។ រូបថត៖ ផុងធូ ឆ្នេរងូតទឹកនៅកោះប៊ែ (Be) មានខ្សាច់សម៉ដ្ឋ ស្ថិតនៅកណ្តាល វាលស្រែដាំខ្លឹមមើម លើផ្ទៃដីខ្សាច់ថ្មនៅលើកោះលីសើន (Ly Son)។ រូបថត៖ ត្រុងចិញ ភ្ញៀវទេសចរផ្សងព្រេង លើឆ្នេរថ្ម sedimentary លើកោះលីសើន (Ly Son)។ រូបថត៖ ផុងធូ ភ្ញៀវទេសចរមុចចុះមើលផ្កាថ្មជុំវិញកោះលីសើន (Ly Son)។ រូបថត៖ អាញក្វឹន ភ្ញៀវទេសចរ ពាក់ស្នោរបណ្តែតគ្រលីងគ្រលោងកណ្តាលផ្ទៃទឹកសមុទ្រពណ៌ខៀវនៅកោះប៊ែ (Be) ។ រូបថត៖ ត្រុងចិញ |
“សួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តលីសើន (Ly Son) - សាហ្វិញ (Sa Huynh) ប្រមូលផ្តុំគ្រប់តម្លៃបេតិកភណ្ឌភូគព្ភសាស្រ្ត ប្រវត្តិសាស្រ្តវប្បធម៌ បុរាណវិទ្យា ទេសភាពរហស្ថានជាដើម មានសង្ឃឹមនឹងបាន UNESCO ទទួលស្គាល់ជាសួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តសកលលោក...”។ បណ្ឌិត Guy Martini ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាសួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្ត UNESCO អគ្គលេខាធិការបណ្តាញសួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តសកលលោក។ |
ហេតុនេះហើយ ចាប់ពីឆ្នាំ២០១៥ ខេត្តក្វាងង៉ាយ (Quang Ngai) បានបង្កើតសួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តលីសើន (Ly Son) - សាហ្វិញ (Sa Huynh) រួមមានកោះលីសើន (Ly Son) និង តំបន់ជាប់មាត់សមុទ្រ ចំណុះឃុំប៊ិញចូវ (Binh Chau) ប៊ិញហាយ (Binh Hai) ស្រុកប៊ិញសើន (Binh Son) ដើម្បីអភិរក្សតម្លៃភូគព្ភសាស្រ្ត រូបសណ្ឋានដីអច្ឆរិយ វប្បធម៌ពិសេស និង ជីវសាស្រ្តសម្បូរបែបដ៏ទាក់ចិត្ត។ ជាមួយនឹងតម្លៃពិសេសខាងភូគព្ភសាស្រ្ត រូបសណ្ឋានដី វប្បធម៌ និង ប្រវត្តិសាស្រ្ត លីសើន (Ly Son) បានកំណត់ជាតំបន់ស្នូលនៃសួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តលីសើន (Ly Son) - សាហ្វិញ (Sa Huynh) បានអ្នកឯកទេស UNESCO វាយតម្លៃខ្ពស់ខាងសក្តានុពល ក្លាយជាសួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តសកលលោក។ សព្វថ្ងៃខេត្តក្វាងង៉ាយ (Quang Ngai) កំពុងប្រញាប់ធ្វើសម្រេចសំណុំបែបបទស្នើឡើង នាខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩ ទទួលស្គាល់លីសើន (Ly Son) ជាសួនឧទ្យានភូគព្ភសាស្រ្តសកលលោក នៃអង្គការ UNESCO៕
ខាងជីវសាស្រ្តសម្បូរបែប ក្រៅពីប្រភេទសត្វរុក្ខជាតិកម្រដ៏ច្រើន នៅលើតំបន់ដីគោក ដែលបានរៀបបញ្ចូលបញ្ជីសៀវភៅក្រហម របស់វៀតណាម និង សៀវភៅក្រហមរបស់ IUCN តំបន់សមុទ្រជុំវិញកោះលីសើន (Ly Son) មានសត្វរុក្ខជាតិជាង៧០០ប្រភេទ រួមមានត្រី២០០ប្រភេទ សារាយសមុទ្រ១៣៧ប្រភេទ ល្មូន៧០ប្រភេទ ផ្កាថ្ម១៥៧ប្រភេទ សត្វវន្តជាតិ៩៦ប្រភេទ ស្មៅសមុទ្រ០៧ប្រភេទ។ ជុំវិញកោះមានប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីផ្កាថ្ម ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីស្មៅសមុទ្រ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីសាយរាយសមុទ្រពិពិធគ្រប់ប្រភេទ។ |
អត្ថបទ៖ ផុងធូ
រូបថត៖ ត្រុងចិញ កុងដាត ម៊ិញតឹន អាញក្វឹន និង ផុងធូ