Việt Nam phát nông nghiệp công nghệ cao thích ứng với biến đổi khí hậu: Công nghệ phục hồi nông nghiệp sau thiên tai, lũ lụt
Biến đổi khí hậu đang đặt ra những thách thức sống còn cho ngành nông nghiệp toàn cầu và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Những đợt thiên tai, lũ lụt xảy ra với tần suất và cường độ ngày càng lớn đã gây ra những thiệt hại kinh tế nặng nề, đe dọa an ninh lương thực và sinh kế của nông dân. Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 57 với việc việc ứng dụng công nghệ cao không chỉ là giải pháp để phát triển bền vững mà còn là chiến lược để phục hồi nông nghiệp sau thiên tai, lũ lụt.
Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như lũ lụt, hạn hán, sạt lở đất đã và đang tàn phá các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm. Thiên tai đã làm cây trồng bị cuốn trôi, ngập úng, hoặc sạt lở vùi lấp. Mô hình chăn nuôi nhỏ lẻ, chuồng trại không kiên cố dễ bị thiệt hại nặng nề.
Bên cạnh đó, thiên tai cũng làm suy thoái tài nguyên, đất đai bị xói mòn, thoái hóa, suy giảm độ phì nhiêu do ngập úng kéo dài làm gián đoạn sản xuất. Không chỉ có thế, lũ lụt còn phá hủy hệ thống thủy lợi, giao thông, gây khó khăn lớn cho việc khôi phục sản xuất, đặc biệt khi vụ mùa mới cận kề.
Đối với những vùng sản nông nghiệp xuất truyền thống, việc phục hồi thường rơi vào vòng lặp “thiệt hại - khôi phục” do thiếu các giải pháp dự phòng và khả năng chống chịu thấp.
Tính riêng năm 2025, thiên tai lũ lụt đã gây thiệt hại nặng nề cho nông nghiệp Việt Nam với con số ước tính lên khoảng 97.000 - 100.000 tỷ đồng, bao gồm ngập úng hàng trăm nghìn ha lúa/hoa màu, hàng chục nghìn gia súc, hàng triệu gia cầm chết, cùng thiệt hại thủy sản, ảnh hưởng sâu sắc đến sinh kế người dân và sản xuất. Các khu vực như Trung Bộ chịu ảnh hưởng nặng nề từ mưa bão, gây thiệt hại về người và tài sản, trong khi Đồng bằng sông Cửu Long đối mặt hạn hán, xâm nhập mặn kéo dài.
Phát triển nông nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp thông minh là định hướng chiến lược của Đảng và Nhà nước nhằm giúp ngành nông nghiệp Việt Nam chuyển đổi từ thế bị động sang chủ động thích ứng với khí hậu. Khi thiên tai xảy ra, công nghệ cao cung cấp những công cụ mạnh mẽ để giảm thiểu thiệt hại và đẩy nhanh quá trình tái thiết.
Công nghệ sử dụng các cảm biến IoT để theo dõi độ ẩm đất, dinh dưỡng và điều kiện môi trường ngay sau lũ lụt được ứng dụng rộng rãi ở khu vực miền Trung và Đồng bằng sông Cửu Long. Các công ty có kinh nghiệm ở Việt Nam đã phát triển các loại phân bón tan nhanh, ít bay hơi, không làm chua đất, giúp cây trồng phục hồi nhanh hơn. Tại Tuần lễ Khoa học-Công nghệ VinFuture 2025, ông Nguyễn Đỗ Dũng - đồng sáng lập và Giám đốc Điều hành của Enfarm cho rằng, thông qua hai nền tảng SaaS sáng tạo là Enfarm App và Enfarm FM, công ty đã tạo cơ hội cho cả nông dân và doanh nghiệp đưa ra những lựa chọn thông minh hơn, bền vững hơn. Enfarm là một công ty công nghệ nông nghiệp tại Việt Nam ứng dụng AI và IoT giúp nông hộ nhỏ theo dõi sức khỏe đất đai, tối ưu hóa việc sử dụng phân bón và nâng cao năng suất nhờ các khuyến nghị cá nhân hóa từ AI, giúp tăng năng suất lên tới 30%, đồng thời cũng giúp giảm lượng phân bón sử dụng tới 30%. Điều này không chỉ giảm chi phí và phát thải, mà còn giúp nông dân đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững, có thể đạt được các chứng chỉ nhờ vào việc thương mại công bằng và sản xuất có trách nhiệm.
Trong khi đó, Enfarm FM cung cấp cho các doanh nghiệp nông nghiệp bộ công cụ mạnh mẽ để quản lý vùng nguyên liệu, giám sát hiệu suất và báo cáo các chỉ số ESG một cách minh bạch. Bằng cách kết nối dữ liệu từ nông trại đến doanh nghiệp, Enfarm đang xây dựng một hệ sinh thái số đáng tin cậy, hỗ trợ khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu và thúc đẩy tăng trưởng tái tạo. Việc áp dụng các kỹ thuật tưới tiết kiệm như tưới nhỏ giọt, tưới phun sương (được áp dụng tại các mô hình rau thủy canh) giúp tối ưu hóa nguồn nước khan hiếm sau hạn hán.
Công nghệ sinh học giúp nghiên cứu và phát triển các giống cây trồng, vật nuôi mới có năng suất cao, khả năng chống chịu tốt hơn với điều kiện thời tiết khắc nghiệt như nóng, lạnh, ngập úng đã được Việt Nam ứng dụng rộng rãi. Tại Đồng bằng Sông Cửu Long, việc chuyển đổi cơ cấu giống lúa sang các giống chất lượng cao và thích ứng tốt với biến đổi khí hậu đã cho thấy hiệu quả rõ rệt. Ông Hoàng Văn Hồng, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia cho biết: “Khôi phục sản xuất sau thiên tai không chỉ là giải pháp ngắn hạn mà còn nhằm tăng cường khả năng chống chịu lâu dài cho nông dân. Chúng tôi phối hợp cùng chính quyền địa phương, cán bộ khuyến nông và nông dân để từng bước khôi phục diện tích sản xuất bị thiệt hại, đồng thời áp dụng các biện pháp kỹ thuật giúp nâng cao năng suất và giảm rủi ro trong mùa vụ tiếp theo”.
Bên cạnh đó, trí tuệ nhân tạo đang mở ra hướng tiếp cận mới trong việc cảnh báo sớm thiên tai. AI phân tích dữ liệu phức tạp từ vệ tinh, radar và các cảm biến tại chỗ để đưa ra dự báo mưa cục bộ chính xác hơn, cảnh báo nguy cơ lũ quét, sạt lở đất theo thời gian thực. Điều này cho phép nông dân có thể chủ động sơ tán tài sản và vật nuôi, giảm thiểu thiệt hại tối đa.
Bà Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Thông minh tại Tiền Giang, chia sẻ: "Năm nay, thiệt hại của chúng tôi nghiêm trọng hơn năm 2024. Nếu không có hệ thống đê bao và kênh tiêu nước thông minh, sản lượng lúa sẽ mất trắng. Nhờ hệ thống cảm biến mực nước và máy bơm công suất lớn, chúng tôi đã rút nước khỏi ruộng chỉ trong 4 ngày, nhanh hơn 1 tuần so với quy trình cũ, giúp kịp thời xuống giống vụ Thu Đông".
Ông Lê Văn Đức, Chủ một trang trại rau công nghệ cao tại Đà Lạt, cho biết: "Sau cơn áp thấp nhiệt đới tháng 9, chúng tôi sử dụng máy bay không người lái (drone) để quét và đánh giá mức độ thiệt hại. Dữ liệu hình ảnh đa phổ giúp xác định chính xác những khu vực cần bón bổ sung dinh dưỡng ngay lập tức, thay vì phải chờ đợi kết quả phân tích đất thủ công. Ước tính, việc áp dụng drone giúp tiết kiệm 20% chi phí nhân công khảo sát và 15% chi phí phân bón phục hồi ban đầu”.
Để nông nghiệp công nghệ cao phát huy vai trò phục hồi sau thiên tai, lũ lụt, Việt Nam đã có sự liên kết chặt chẽ giữa các thành phần trong chuỗi giá trị, thường được gọi là mô hình "4 nhà": Nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông.
Nông nghiệp công nghệ cao thích ứng với biến đổi khí hậu là con đường tất yếu để đảm bảo sự phát triển bền vững, không chỉ giúp ngành nông nghiệp Việt Nam vượt qua khủng hoảng sau thiên tai mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh trên trường quốc tế./.
- Nội dung: Thông Thiện
- Ảnh: Báo ảnh Việt Nam