Cây Dó giấy có tên khoa học là Rhamnoneuron balansae, thuộc họ Trầm Thymelaeaceae. Vỏ Dó được khai thác chủ yếu tại các vùng núi phía Bắc: Yên Bái, Tuyên Quang, Thái Nguyên... Phải chọn những cây bánh tẻ, vừa đủ độ lớn khoảng 3-4 năm tuổi để bóc. Khi lấy về vỏ cây được lột sạch vỏ cứng bên ngoài rồi phơi cho thật khô.

Chia sẻ về công đoạn làm ra một tờ giấy Dó, Huyền cho biết trước khi đun nấu, vỏ Dó khô được ngâm trong nước làm mềm ra để dễ dàng xử lý. Sau 3 ngày ngâm nước, vỏ Dó đã mềm ra sẽ được lột từ gốc cho đến ngọn rồi buộc thành những bó nhỏ, giẫm qua nước vôi rồi xếp vào thùng nấu. Vỏ Dó đã chín mềm sẽ được vớt ra rửa sạch vôi hoàn toàn. Sau đó được nhặt qua 2 lần gọi là nhặt vỡ và được ngâm khoảng 2 ngày rồi nhặt xeo. Sau đó ngâm trong nước khoảng 7 đến 10 ngày, tùy theo thời tiết để bỏ hết nhựa cây và chất vôi rồi cho vào bể nghiền Hà Lan để nghiền nhỏ.

Các kĩ thuật, quy trình làm giấy từ những bước đầu tiên cho tới khi hoàn thiện sản phẩm đều do ông nội truyền dạy Ngô Thu Huyền.

Độ dày hay mỏng của giấy tùy thuộc vào người xeo cũng như các đơn đặt hàng để làm

Công đoạn tráng giấy lại đóng vai trò quyết định tới hình thức của tờ giấy. Công đoạn này yêu cầu sự tập trung, khéo léo để có thể điều chỉnh khuôn tráng để tờ giấy được mịn màng, đều đặn và độ dày các tờ tương đương nhau, không bị chênh lệch quá nhiều. Giấy được tráng thành đống sẽ được đưa vào đốn ép kiệt nước để có thể bóc từng lớp. Sau đó đem phơi giấy tại nơi thoáng gió, tránh ánh nắng quá gay gắt vì sẽ làm giấy Dó bị co rúm. Giấy được can nhiều lớp trên tường hoặc các tấm gỗ phẳng để khi khô sẽ rất phẳng, mịn.

Công đoạn ép giấy sẽ được ép làm nhiều lần cho tới khi kiệt nước, vì nếu ép nhanh quá có thể làm vỡ giấy.

Phơi giấy cũng phải tránh ánh nắng quá gắt vì sẽ làm giấy bị co rúm.

Chọn các tờ giấy đủ chất lượng, xếp đống và đếm giấy là những công đoạn cuối cùng để hoàn thiện sản phẩm. Tùy theo điều kiện thời tiết, thời gian để làm từ vỏ cây ra tờ giấy Dó sẽ mất khoảng 1 đến 1,5 tháng.

Ngô Thu Huyền cho biết: “Ngày nay, tuy nhu cầu sử dụng giấy Dó không còn nhiều như trước nhưng nó vẫn có chỗ đứng trong các ngành nghệ thuật và thủ công – mỹ nghệ vì sự đặc biệt, khó có thể thay thế của nó. Giấy Dó có tính xốp, nhẹ, bền dai và lưu trữ được tới hàng trăm năm nên những từ giấy này bên tôi thường cung cấp để cho người ta sử dụng cho các loại tài liệu, sáng tác nghệ thuật cần lưu trữ lâu dài.”

Buổi workshop làm giấy dó của Ngô Thu Huyền được bạn bè trong và ngoài nước tới tham dự ( Tư liệu )

Ngô Thu Huyền đang hướng dẫn cho du khách quốc tế tham dự buổi workshop trải nghiệm làm giấy dó tại Hà Nội ( Tư liệu )

Ngoài ra là thế hệ trẻ tiếp nối nghề truyền thông, song song Huyền cho rằng để bảo tồn và phát huy nghề truyền thống thì tờ giấy Dó cần được nâng cao tính ứng dụng trong đời sống, bằng cách kết hợp cùng những yếu tố truyền thống và hiện đại khác để tạo nên những sản phẩm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng. Vì vậy ngoài dòng giấy Dó truyền thống, cô gái 9x này còn làm ra thêm một số loại giấy khác như giấy Dó lụa chuyên dùng để phục chế tranh hoặc tài liệu cũ rách, giấy dành riêng cho in ấn việc in tranh, in postcard, menu, catalogue, giấy dành cho vẽ màu nước và viết Calligraphy hoặc dòng giấy có họa tiết dành cho các thiết kế sản phẩm.

Sản phẩm giấy dó chuyên dụng để phục chế các tài liệu bị hư hỏng cũ

Nói về việc giúp nhiều người biết đến nghề làm giấy Dó nhiều hơn, Ngô Thu Huyền chia sẻ: “Hiện tại, tôi đang tập trung làm việc và hợp tác cùng các nghệ sĩ, chuyên gia trong và ngoài nước để nghiên cứu cải thiện chất lượng giấy hoặc phát triển thêm các loại giấy đáp ứng nhu cầu của thị trường. Ngoài ra, cũng tham gia hoặc tổ chức các sự kiện cộng đồng như hội chợ thủ công, triển lãm nghệ thuật, workshop làm giấy, talkshow,… để đưa tờ giấy thủ công đến gần cộng đồng hơn.”./.

Bài: Ngân Hà- Ảnh: Khánh Long/Báo ảnh Việt Nam và Tư liệu