Kì lạ tục táng cá Ông của ngư dân miền biển Đà Nẵng
Những ngày mưa lũ vừa qua người dân Đà Nẵng và du khách được chứng kiến một tập tục có phần kì lạ, đó là nghi lễ chôn cất xác một con cá voi, dân gian gọi là cá Ông, sau khi phát hiện xác con cá voi này bị trôi giạt vào bờ biển Nguyễn Tất Thành.
Tối 29/10, giữa lúc trời mưa gió, lũ lụt dâng lên cao, người dân phát hiện một xác cá voi trôi dạt vào bờ biển Nguyễn Tất Thành, đoạn gần bãi biển Nam Ô. Ngay sau đó lực lượng chức năng đã nhanh chóng di chuyển xác cá voi vào bờ và neo chặt trên bãi biển phòng sóng đánh trôi dạt đi nơi khác và để chờ người dân tiến hành chôn cất theo phong tục của địa phương.
Theo quan sát, đây là một con cá voi cỡ nhỏ, dài khoảng 4m, nặng chừng 2 tấn. Với hình dạng thuôn dài, đầu to, da màu xám xanh trơn nhẵn, bóng láng, dưới cổ có lớp da xếp thành các nếp nhăn màu trắng, miệng không có răng mà thay vào đó là một màng cơ dạng lưới để lọc thức ăn nên có thể đây là một con cá voi xanh, loài động vật lớn nhất trên Trái Đất, con trưởng thành có thể dài tới hơn 30m và nặng gần 200 tấn.
Những năm gần đây cá voi xanh thường xuất hiện nhiều ở các vùng biển Nam Trung Bộ của Việt Nam. Có lúc chúng đi đơn lẻ và cũng có lần đi thành bầy với cá mẹ và cá con. Điều đó chứng tỏ hệ sinh thái môi trường biển của Việt Nam đang được cải thiện với chất lượng nước trong lành, nhiều thức ăn.
Trong phong tục, tập quán và tín ngưỡng của ngư dân miền biển Việt Nam, cá voi là loài động vật thiêng, được người dân tôn là cá thần và thường gọi là cá Ông. Từ hàng nghìn năm nay, người ta tin rằng khi con người ra biển, giữa muôn trùng sóng dữ xa khơi, con người không có gì che chở, gặp những lúc bão táp phong ba hay thuyền gặp nạn, cá Ông sẽ hiển linh hiện lên che chở, cứu độ giúp con người tai qua nạn khỏi. Có người còn kể rằng, có những lần ngư dân ra khơi, gặp lúc thuyền sắp đắm, cá Ông hiện lên dùng lấm lưng khổng lồ của mình nâng đỡ thuyền đưa vào bờ một cách bình an.
Chuyện thực hư thế nào không rõ nhưng đủ biết niềm tin của ngư dân vào sức mạnh linh thiêng và huyền bí của cá Ông là rất mãnh liệt. Chính vì vậy ngư dân vùng biển Việt Nam có tục thờ cúng cá Ông. Khi gặp cá voi chết người ta kiêng không gọi là chết mà gọi là Ông lụy, Bà lụy và tiến hành nghi lễ chôn cất, để tang và thờ cúng như nghi lễ dành cho con người. Thậm chí còn làm cả lăng thờ như lăng của thần linh.
Lại nói chuyện lễ an táng cá Ông ở Đà Nẵng. Sau khi phát hiện ra xác cá Ông lụy dạt vào bờ, chính quyền và người dân đã phối hợp tổ chức chôn cất theo phong tục của địa phương. Trong suốt hai ngày 29 và 30/10, hay tin cá Ông lụy, nhiều người đã tìm đến xem. Theo phỏng đoán của nhiều người, khả năng cao con cá này bị chết ở ngoài khơi rồi bị sóng biển đẩy dạt vào bờ.
Theo nhiều người dân địa phương, đã rất lâu rồi nay họ mới lại chứng kiến việc cá Ông lụy dạt vào vùng biển này. Vì thế nhiều người đến xem và mang theo hương, trầm, vàng mã để cúng một cách chu đáo trong trật tự. Và chính quyền địa phương cũng tạo điều kiện để người dân thể hiện nghi lễ tâm linh của mình.
Sau một đêm neo trên bãi biển, sáng 30/10, chính quyền và người dân địa phương đã phối hợp tổ chức lễ chôn cất cá Ông ngay gần khu vực phát hiện Ông dạt vào bờ theo nghi lê truyền thống của ngư dân vùng biển. Cũng cần nói thêm, dọc theo bãi biển Nguyễn Tất Thành, xưa nay có những làng chài nổi tiếng như làng chài Thanh Khê, làng chài Nam Ô với nhiều thế hệ ngư dân gắn bó với nghề đi biển. Vì vậy họ rất sùng kính những nghi lễ về nghề biển như lễ cầu ngư, lễ cúng cá Ông… để cầu mưa thuận gió hòa, trời yên biển lặng để người dân ra khơi được bình yên, đánh bắt hiệu quả.
Việc thực hiện các nghi lễ chôn cất cá Ông được giao cho các bậc kì lão ở trong vùng. Đây là những lão ngư dạn dày sóng gió, có kinh nghiệm đi biển lâu năm và có uy tín trong cộng đồng.
Nghi lễ được tiến hành rất trang nghiêm, thành kính với nhiều nghi thức giống như việc tổ chức đám tang cho người. Theo đó, trước khi chôn, các vị trong ban tang lễ tổ chức lễ cúng khai mộ để cầu xin các vị thần linh cai quản đất đai bổn xứ cho phép dân làng chọn cuộc đất tốt để làm mộ chôn cá Ông.
Sau khi lễ tất, vị chánh chủ lễ bước lên dùng cuốc cuốc vào vị trí được xác định sẽ đào huyện mộ mấy nhát cuốc để mở đầu cho việc đào huyệt mộ. Sau khi mộ được đào xong người ta sẽ trải xuống dưới một lớp vải điều (vải đỏ) và rải lên đấy một lớp vàng mã, sau đó dùng cần cẩu nhẹ nhàng nâng xác cá Ông hạ xuống huyệt mộ.
Khi xác Ông được hạ an vị, một bậc cao niên vận khăn đen áo dài sẽ xuống dùng rượu tưới lên mình Ông và dùng khăn nhiễu đỏ kính cẩn lau rửa sạch sẽ cả thân mình Ông. Lau rửa xong, người ta lại tiếp tục phủ lên mình cá Ông một lớp vải điều, một lớp vàng mã như lúc đầu, rồi cuối cùng là rắc vôi bột để ngăn ngừa vi khuẩn gây ô nhiễm phát tán ra môi trường. Tiếp đó người ta bày một hương án ngay cuối mộ rồi làm lễ cúng với đầy đủ phẩm lễ hương hoa, trà rượu, bánh trái… cùng với tiếng trống, chiêng và cờ xí rất trang nghiêm, thành kính.
Ông Nguyễn Văn Bổn, một ngư dân trong vùng tiếc nuối cho hay, việc Ông lụy dạt vào vùng biển nào là niềm vinh dự và may mắn cho cư dân địa phương nơi ấy, tuy nhiên đây cũng là nỗi buồn của những người đi biển vì họ vừa mất đi một người đỡ đầu, một người bạn thân thiết luôn đồng hành che chở cho họ trong những chuyến hải trình xa khơi.
Việc ngư dân Đà Nẵng thành kính thực hiện nghi lễ an táng cá Ông vừa là một nghi lễ truyền thống, vừa thể hiện nét đẹp trong văn hóa của người miền biển. Và đây cũng là dịp hiếm có để người dân, du khách chứng kiến một nét thú vị và có phần kì lạ trong văn hóa, phong tục và lễ nghi của cộng đồng ngư dân miền biển giàu truyền thống ở Đà Nẵng./.
- Thực hiện: Thanh Hòa/Báo ảnh Việt Nam