Bánh dày ngày Tết của người Mông xanh
Người Mông xanh coi bánh dày tượng trưng cho Mặt trăng và Mặt trời, là nơi sinh ra con người và vạn vật trên trái đất. Bánh dày còn là biểu tượng cho sự thủy chung của các đôi trai gái, không đơn thuần là một món ăn truyền thống có từ lâu đời mà còn là loại bánh mang nghi thức cúng lễ, tâm linh không thể thiếu trên ban thờ của các gia đình người Mông xanh mỗi dịp Lễ, Tết.
Giống như người Kinh, người Mông xanh dùng gạo nếp để làm bánh. Gạo nếp nương thơm dẻo được vo qua, ngâm trong nước khoảng 3-4 giờ, vớt ra để ráo rồi cho vào chõ để đồ. Khi xôi chín còn đang bốc khói sẽ được cho ngay vào cối giã thật nhuyễn.
Cối được làm từ thân cây khoét rỗng nên có hình dáng như chiếc máng. Vồ giã cũng làm bằng gỗ tốt nên rất cứng và nặng. Tuy không cần nhiều kỹ năng nhưng công đoạn giã bánh dày khá nặng nhọc, đòi hỏi có sức khỏe, sự bền bỉ.
Thường thì việc giã bánh do nam thanh niên đảm nhiệm và có hai người cầm vồ đứng hai bên máng thay phiên nhau giã bánh. Các chàng trai sẽ cố gắng giã thật nhanh tay cho đến lúc xôi vẫn còn ấm mà đã đủ dẻo, đủ mịn và thật nhuyễn là hoàn thành.
Ngay khi các chàng trai dừng tay là lúc các cô gái thể hiện sự khéo léo. Đầu tiên họ sẽ nặn bánh hình tròn rồi bọc bánh bằng lá chuối đã hơ qua trên lửa. Sau đó, họ dùng tay ép nhẹ bánh để tạo hình sao cho tròn trịa như hình mặt trăng, mặt trời. Do được giã kỹ nên bánh dày của người Mông xanh rất dẻo, ngon và giữ được lâu.
Người Mông xanh chỉ làm bánh giày trong những dịp lễ, Tết. Có lẽ vì thế mỗi khi có dịp, nơi làm bánh luôn là điểm hẹn của nam nữ trong bản. Đó là nơi các chàng trai phô diễn sức mạnh, các cô gái thể hiện sự khéo léo, và không ít những đôi trai gái đã nên duyên vợ chồng.
Ngày nay, trong các lễ hội văn hóa lớn ở Mộc Châu vẫn có tiết mục trình diễn làm bánh dày của người Mông xanh. Du khách sẽ tham gia trải nghiệm làm bánh, cùng thưởng thức những chiếc bánh mới còn nguyên mùi hương. Và hơn hết mọi người sẽ được hòa mình vào một sinh hoạt văn hóa cộng đồng rất độc đáo của người Mông xanh vùng “Đà Lạt Tây Bắc”./.
Bài và ảnh: Việt Cường