Bánh chưng đen - Tinh hoa ẩm thực của người Tày Bắc Hà
Bánh chưng đen là một loại bánh chưng đặc biệt của người Tày ở Bắc Hà, Lào Cai. Bánh có màu đen đặc trưng do được nhuộm bằng than của cây núc nác, cùng một số loại gia vị đặc trưng của vùng núi. Món bánh này trước kia chỉ xuất hiện vào mùa Tết, nhưng giờ đây đã khá phổ biến và trở thành món đặc sản được nhiều khách du lịch tìm mua mỗi khi đến với vùng đất này.
Bánh chưng đen được làm từ những nguyên liệu đơn giản như gạo nếp, thịt lợn ba chỉ, đậu xanh, muối, tiêu và than núc nác. Gạo nếp được ngâm trong nước khoảng 6 tiếng, sau đó vớt ra để ráo. Than núc nác được đốt cháy, sau đó nghiền mịn và trộn với nước để tạo thành hỗn hợp màu đen. Gạo nếp được trộn với hỗn hợp than núc nác cho đến khi có màu đen đều.
Lá dong được rửa sạch và lau khô. Sau đó, người ta cho gạo nếp, thịt lợn, đậu xanh, muối, tiêu vào lá dong và gói lại thành hình vuông. Bánh chưng đen được nấu trong khoảng 8-10 tiếng.
Công đoạn làm bánh chưng đen cầu kỳ ở khâu đốt than núc nác và sàng sảy bột than. Trước khi vào gói bánh, người ta lấy thân cây núc nác mang về phơi khô rồi đốt cháy thành than. Những gia đình cẩn thận, họ lấy than núc nác đang còn hồng bỏ vào ống tre tươi, chờ cho bên trong cháy dần thành than đen mới lấy ra giã nhỏ, trộn cùng với gạo nếp để làm bánh chưng đen.
Theo Đông y, núc nác vừa là cây thực phẩm, vừa là cây thuốc vô cùng quý trong văn hóa chữa bệnh của người Việt. Núc nác có vị đắng ngọt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, tiêu thũng, giải độc, sát trùng, nhuận phế, trị ho, giảm đau. Vì thế, khi làm nguyên liệu bánh chưng đen, bột than cây núc nác không chỉ tạo cho bánh một hương vị vô cùng độc đáo, mà tác dụng thanh nhiệt của loại cây này khiến thực khách khi thưởng thức bánh chưng đen không lo bị nóng.
Bánh chưng đen của người Tày ở Lào Cai không thể thiếu thảo quả. Thảo quả không chỉ được coi là "nữ hoàng" của gia vị mà còn là một cây thuốc quý của người dân Tây Bắc, có tác dụng kích thích tiêu hóa, giúp ăn ngon miệng, giải độc. Các bài thuốc Đông y cũng chỉ rõ loại gia vị này nếu sử dụng thường xuyên sẽ rất tốt cho tim mạch và máu. Để làm gia vị cho bánh chưng đen, thảo quả được nướng lên, bóc vỏ, đập dập rồi trộn vào gạo và thịt làm nhân bánh với một lượng vừa đủ để tạo mùi thơm đặc trưng cho bánh.
Bánh chưng đen có thể ăn nóng hoặc nguội. Bánh thường được chấm với nước mắm hoặc tương ớt. Bánh chưng đen có hương vị thơm ngon, độc đáo. Bánh có vị dẻo của gạo nếp, vị béo ngậy của thịt lợn, vị bùi của đậu xanh và vị cay nhẹ của tiêu. Bánh chưng đen thường được ăn vào dịp Tết Nguyên Đán và các lễ hội truyền thống của người Tày.
Ngày trước, loại bánh này chỉ xuất hiện tại những ngày lễ, Tết, giỗ chạp… nhưng nay đã trở thành món ăn phổ biến mà bất cứ ai khi tới các khu du lịch của Lào Cai đều muốn mua về làm quà tặng người thân, bạn bè hay thưởng thức ngay tại chỗ. Cùng với nét đặc sắc về khí hậu, phong cảnh, văn hóa, ẩm thực đã góp phần tạo nên nét hấp dẫn riêng biệt, đưa Lào Cai trở thành vùng đất du lịch nổi tiếng Việt Nam./.
Bài, ảnh: Công Đạt/ Báo ảnh Việt Nam