ສຸສານ ເຈົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ
ສຸສານເຈົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ ເປັນຊື່ສາມັນວ່າ ຄຽມລັງ, ຊຶ່ງເປັນສຸສານ ມະຫາກະສັດ ທີ່ສວຍງາມທີ່ສຸດ ແລະ ເປັນແບບຢ່າງ ໃນສະຖາ ປັດຕະຍະກຳ ສຸສານ ຂອງ ລາຊະວົງ ຫງວຽນ ເວົ້າສະເພາະ ແລະ ສະຖາປັດຕະຍະກຳ ສຸສານ ແບບດັ້ງເດີມຂອງ ຫວຽດນາມ ໃນສະໄໝສັກດິນາ ເວົ້າລວມ.
ເຈົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ (1829-1883) ແມ່ນກະສັດ ອົງທີ 4 ຂອງ ລາຊະ ວົງ ຫງວຽນ, ຂຶ້ນຄອງລາດເປັນເວລາ 36 ປີ (1848-1883). ເພິ່ນເປັນອົງກະສັດ ທີ່ມີພອນສະຫວັນ, ເກັ່ງໃນການ ຮຽນໜັງສື ແລະ ສຸຂຸມເລິກເຊິ່ງໃນລັດທິ ຂົງຈື້. ໃນຈຳນວນມໍລະດົກ ເຈົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ ໄດ້ປະໄວ້, ບາງທີ ຄຽມລັງ ແມ່ນກິດຈະການ ເປັນເອກະລັກສະເພາະ ແລະ ມີຄຸນຄ່າທີ່ສຸດ.
ປີ 1993, ເມື່ອກຸ່ມສະຖາປັດຕະຍະກຳ ເຫວ້ ໄດ້ຮັບກຽດເຊີດຊູຈາກອົງການ UNESCO ໃຫ້ເປັນມໍລະດົກ ວັດທະນະທຳໂລກ, ຄຽມລັງ ແມ່ນໜຶ່ງໃນ 15 ກິດຈະການສະຖາປັດຕະຍະກຳ ທີ່ເປັນຕົວແທນ ແລະ ມີຊື່ສຽງ ໃນບັນຊີລາຍຊື່ ກິດຈະການ ສັງກັດກຸ່ມສະຖາປັດຕະຍະກຳນີ້. ເຂດສຸສານນີ້ ແມ່ນຜົນງານ ອັນລໍ້າຄ່າ ດ້ານສະຖາປັດຕະຍະກຳ ສິລະປະ ພະລາຊະວັງ ໃນສະໄໝລາ ຊະວົງ ຫງວຽນ ຢ່າງແທ້ຈິງ ເພາະມັນມີຄວາມງາມສະຫງ່າ, ຊວນຝັນ ແລະ ເພີດເພີນ ເມື່ອນັກທ່ອງທ່ຽວມາເຖິງ ເຫວ້ ລ້ວນແຕ່ປາດຖະໜາ ຢາກໄດ້ມາຢ້ຽມຊົມ.
ເຈົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ ຂຶ້ນຄອງລາດ ເມື່ອອາຍຸ 19 ປີ (1848), 16 ປີ ຕໍ່ມາ, ຄືໃນ ປີຊວດ (1864), ພະອົງ ເລີ່ມໃຫ້ກໍ່ສ້າງ ຄຽມລັງ ຢູ່ເທິງພື້ນທ່ີດິນ ທີ່ໄດ້ຖືວ່າ “ວ້ານນຽນກາດເດ້ຍ” (ດິນແດນທີ່ມີພູມສັນຖານດີນັບໝື່ນປີ) ຢູ່ໝູ່ບ້ານ ເຢືອງຊວນເຖື້ອງ, ຕາແສງ ກືແຈ໋ງ, ປັດຈຸບັນ ແມ່ນໝູ່ບ້ານ ເຖື້ອງບາ, ຕາແສງ ຖຸຍຊວນ, ນະຄອນ ເຫວ້.
ເນື້ອທີ່ດິນທັງໝົດຖືກວາງແຜນກໍ່ສ້າງ ຄຽມລັງ ມີເນື້ອທ່ີກວ່າ 220 ເຮັກຕາ, ແກ່ຍາວແຕ່ໂນນ ວ້ອງແກ໊ງ ເຖິງພູ ລາວຄຽມເຊີນ, ແຕ່ວ່າ ພື້ນທີ່ສຸສານ ພາຍໃນ ມີລວງກວ້າງພຽງ 13,5 ເຮັກຕາ ແລະ ມີກຳແພງຫີນ ຍາວ 1.823 ມ ອ້ອມຮອບ.
ການກໍ່ສ້າງ ຄຽມລັງ ໄດ້ດຳເນີນໄປຜ່ານຫຼາຍຂັ້ນຕອນ, ໄດ້ຊື່ວ່າຮັບການສ້າງສຳເລັດ ໃນເດືອນ ກັນຍາ 1867, ແຕ່ໃນຄວາມຈິງແລ້ວ ໃຊ້ເວລາກໍ່ສ້າງຮອດປີ 1902 ຈຶ່ງສຳເລັດ ແລະ ສິ້ນສຸດວຽກງານກໍ່ສ້າງ. ເພາະສະນັ້ນ, ເວລາກໍ່ສ້າງ ຄຽມລັງ ແກ່ຍາວເຖິງ 38 ປີ ແລະ ໃຊ້ກຳລັງທະຫານ, ກຳມະກອນ ເຖິງ 3.000 ຄົນເຂົ້າຮ່ວມການກໍ່ສ້າງ.
ບັນດາອົງກະສັດ ຫງວຽນ ເກືອບທັງໝົດ ລ້ວນແຕ່ມີແນວຄິດ ອອກແບບກໍ່ສ້າງສຸສານ ດ້ວຍຕົນເອງ. ເພາະສະນັ້ນ, ສຸສານແຕ່ລະແຫ່ງ ມັກຈະສະແດງໃຫ້ເຫັນຢ່າງຈະແຈ້ງ ບຸກຄະລິກກະພາບ ແລະ ຄວາມມັກຂອງເຂົາເຈົ້າ. ຕົວຢ່າງ: ສຸສານ ຢາລອງ ມີຄວາມງາມສະຫງ່າ ແລະ ກວ້າງຂວາງ; ສຸສານ ມິງມ້າງ ສົມສ່ວນ, ເຄັ່ງ ຂຶມ, ສຸສານ ຕຶດຶກ ມີຄວາມສວຍງາມຊວນຝັນ, ສຸສານ ຂາຍດິ້ງ ມີຄວາມງົດງາມ ອະລັງການ...
ໃນດ້ານຈັດໂຄງປະກອບ, ຄຽມລັງ ຖືກແບ່ງອອກເປັນ 2 ສ່ວນໃຫຍ່ຄື: ສຸສານ ແລະ ບ່ອນບູຊາ. ນອກຈາກ ບ່ອນຝັງສົບ ແລະ ໄຫວ້ບູຊາ, ຄຽມລັງ ຍັງມີກິດຈະກຳໃຫຍ່ ແລະ ນ້ອຍເກືອບ 50 ແຫ່ງ ເຊັ່ນ: ສວນປະດັບເອ້, ໜອງນໍ້າ ແລະ ບັນດາກິດຈະການ ຮັບໃຊ້ມະຫາກະສັດ ແລະ ເສນາອາມາດ ໃນການດຳລົງຊີວິດ, ເຮັດວຽກ, ພັກຜ່ອນ ແລະ ມ່ວນຊື່ນ.
ໃນບົດຂຽນ “ຄຽມກຸງກີ໋” ແຕ່ງໂດຍເຈົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ ແລະ ໄດ້ໃຫ້ແກະສະຫຼັກໃສ່ຫີນສີລາແຜ່ນໃຫຍ່ທີ່ວາງໄວ້ຢູ່ ຄຽມລັງ, ໃນນັ້ນກ່າວຢ່າງຈະແຈ້ງ ກ່ຽວກັບວຽກງານກໍ່ສ້າງ ໃນສຸສານ ດັ່ງນີ້: “ວັງຢູ່ຕໍ່ໜ້າເອີ້ນວ່າ ຮ່ວາຄຽມ, ເປັນບ່ອນສັກກະລະບູຊາ ທູບທຽນ; ວັງຢູ່ເບື້ອງຫຼັງເອີ້ນວ່າ ເລືອງຄຽມ, ເປັນບ່ອນພັກຜ່ອນ, ຫຼິ້ນມ່ວນຊື່ນ. ທາງທິດຕາເວັນອອກ ຂອງ ວັງ ຮ່ວາຄຽມ ແມ່ນໂຮງລະຄອນ ມິງ ຄຽມເດື່ອງ ໃຊ້ເປັນບ່ອນ ສະແດງ ຟ້ອນລຳທຳເພງຮັບໃຊ້ເຈົ້າຊີ ວິດ, ທາງທິດຕາເວັນຕົກ ແມ່ນ ອົນຄຽມເດື່ອງ, ໃຊ້ເປັນບ່ອນເກັບມ້ຽນ ເຄື່ອງແຕ່ງກາຍ ຊອງ ລາຊະວົງ. ພາຍໃນ ແລະ ນອກປະຕູ ສຸສານ ມີເຮືອນສຳຮອງ 4 ຫຼັງ, ເປັນບ່ອນ ສຳລັບອາດຍາເຝົ້າ ເປັນປະຈຳ. ຢູ່ເບື້ອງຫຼັງສອງວັງ ແມ່ນບ່ອນຢູ່ອາໄສຂອງ ສະໜົມ. ຢູ່ເບື້ອງຫຼັງສອງວັງ ຍັງມີຫໍນ້ອຍຫຼັງໜຶ່ງເອີ້ນວ່າ ອີກຄຽມ, ເຖິງວ່າຕ່ຳ ແຕ່ພໍທີ່ຈະຊົມພາບທິວທັດ ຢູ່ໃກ້ນັ້ນ. ຢູ່ນອກ ປະຕູທາງໜ້າ, ມີລະບຽງໜຶ່ງ ເອີ້ນວ່າ: ຈີ໋ຄຽມ, ເຖິງວ່າ ແຄບ ແຕ່ພໍດີເພື່ອການໄຫວ້ບູຊາ ນາງກຳນັນ ຜູ້ລ່ວງລັບໄປແລ້ວ”.
ສະນັ້ນສາມາດເຫັນໄດ້ວ່າ ເຖິງຈະເປັນບ່ອນພັກຜ່ອນ ຂອງຜູ້ລ່ວງລັບໄປແລ້ວ, ແຕ່ໃນຕົວຈິງ, ຄຽມລັງ ເໝືອນດັ່ງທີ່ປະທັບຊົ່ວຄາວ ຂອງ ເຈົ້ົ້ົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ ເມື່ອອອກຈາກລາຊະວັງ. ເພາະສະຖານທີ່ແຫ່ງນີ້ ມີກິດຈະການ ສະຖາປັດຕະຍະກຳ ແລະ ກົງຈັກຈັດຕັ້ງ ທີ່ກ່ຽວຂ້ອງ ເກືອບຄົບຊຸດ ເພື່ອຮັບໃຊ້ຊີວິດການເປັນຢູ່, ການເຮັດວຽກ ແລະ ພັກຜ່ອນ ຂອງ ກະສັດ ແລະ ອາດຍາກເຈົ້ານາຍຜູ້ຕິດຕາມ.
ສຸສານ ເຈົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ ເປັນຈຸດສູງສຸດ ຂອງ ສະຖາປັດຕະຍະກຳ ສຸສານ ພະບໍລົມວົງສານຸວົງ ແລະ ຍັງເປັນ ຈຸດສູງສຸດ ຂອງສະຖາ ປັດຕະຍະກຳສຸສານ ຫວຽດນາມ ສະໄໝ ລາຊາທິປະໄຕ, ເປັນສວນດອກໄມ້ຂອງເຈົ້າຊີວິດທີ່ ເປັນຕົວແທນ ໃນສະໄໝ ລາຊະ ວົງ ຫງວຽນ. ມາຮອດປັດຈຸບັນ, ສຸສານເຈົ້າຊີວິດ ຕຶດຶກ ບໍ່ພຽງແຕ່ໄດ້ຮັບການເຊີດຊູ ດ້ວຍນາມມະຍົດສູງ ຫຼາຍຢ່າງເທົ່ານັ້ນ, ແຕ່ຍັງແມ່ນບ່ອນດຶງດູດ ນັກທ່ອງທ່ຽວ ໃຫ້ມາຢ້ຽມຢາມ ຫຼາຍທີສຸດ ໃນບັນດາສຸສານ ລາຊະວົງ ຫງວຽນ ຢູ່ ເຫວ້ ແລະ ຍັງແມ່ນຈຸດໝາຍປາຍທາງ ດຶງດູດນັກທ່ອງທ່ຽວ ອັນດັບ 2 ຖັດຈາກ ດ້າຍໂນ້ຍ (ພາຍໃນວັງ) ເຊິ່ງເປັນບ່ອນດຳລົງຊີວິດ ແລະ ເຮັດວຽກທາງການ ຂອງບັນດາ ກະສັດລາຊະວົງ ຫງວຽນ.
- ປະຕິບັດໂດຍ: ແທງຮ່ວາ, ຮວ່າງຮ່າ - ແປໂດຍ: ບິກລຽນ