Theo phóng viên TTXVN tại New York, cuộc tọa đàm, được các nước Australia, Pháp, Costa Rica, Belize và Liên minh các đảo quốc nhỏ (AOSIS) đồng bảo trợ, đã thu hút sự tham dự của nhiều chuyên gia, học giả hàng đầu thế giới về luật biển và đại biểu đại diện gần 100 nước từ khắp 5 châu lục trên thế giới. Hiệp định trong khuôn khổ Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 về bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển ở vùng biển ngoài phạm vi tài phán quốc gia (Hiệp định BBNJ) sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 17/1/2026, sau khi đạt mốc 60 quốc gia phê chuẩn-phê duyệt vào ngày 19/9/2025 vừa qua.
Ngay sau khi Hiệp định BBNJ được thông qua, Uỷ ban trù bị được thành lập từ đầu năm 2024 đã họp được 2 phiên để thảo luận các quy định cụ thể về thủ tục, tổ chức của các cơ quan, thể chế thành lập theo hiệp định như: Hội nghị các quốc gia thành viên (COP), Cơ quan khoa học và kỹ thuật, Cơ chế tài chính, Cơ chế chia sẻ thông tin, Uỷ ban về tuân thủ và thực thi và Ban thư ký Hiệp định nhằm tạo cơ sở đi vào thực thi các quy định mới, mang tính đột phá của hiệp định trên cả 4 trụ cột: tiếp cận, khai thác, chia sẻ công bằng lợi ích từ việc sử dụng các nguồn gene biển; thiết lập và quản lý các khu bảo tồn biển, đánh giá tác động môi trường đối với các hoạt động ở vùng biển ngoài phạm vi tài phán quốc gia và xây dựng năng lực và chuyển giao công nghệ biển.
Trong bối cảnh chỉ còn hơn hai tháng là hiệp định chính thức có hiệu lực, phát biểu tại tọa đàm, Chủ tịch Hội nghị liên chính phủ về đàm phán Hiệp định BBNJ và hai Đồng Chủ tịch Uỷ ban trù bị BBNJ đều nhấn mạnh, việc hiệp định được thông qua bằng đồng thuận và sắp có hiệu lực mới chỉ là bước khởi đầu, các nước cần đẩy mạnh hơn nữa quá trình thảo luận trong khuôn khổ Uỷ ban trù bị, sớm thống nhất các quy tắc thủ tục và sắp xếp cần thiết về thể chế để các cơ quan của hiệp định có thể đi vào vận hành ngay sau COP 1 (sẽ được triệu tập trong thời gian từ nay đến tháng 1/2027).
Bên cạnh đó, các Đại sứ, chuyên gia pháp lý của Pháp, Costa Rica, Cabo Verde, Palau, Sierra Leone, AOSIS và nhiều nước khác đã đi sâu thảo luận về ý nghĩa, những cơ hội và thách thức đối với các nước, đặc biệt là các nước đang phát triển và quốc gia đảo nhỏ trong thực thi các quy định về đánh giá tác động môi trường (EIA), thiết lập các công cụ quản lý theo vùng (ABMTs), phương hướng xây dựng cơ chế tài chính công bằng, bền vững trên cơ sở các bài học kinh nghiệm rút ra từ quá trình vận hành nhiều hiệp định đa phương thời gian qua.
Tham dự với tư cách là diễn giả chính tại tọa đàm, TS. Nguyễn Thị Lan Anh - ứng cử viên của Việt Nam vào vị trí thẩm phán Toà án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS), chia sẻ về các bước chuẩn bị ở cấp độ quốc gia để thực hiện hiệp định, khẳng định xây dựng năng lực và chuyển giao công nghệ biển là một cấu phần quan trọng nhằm bảo đảm thực thi hiệu quả Hiệp định BBNJ, tạo cơ chế giúp các nước đang phát triển hoàn thiện khuôn khổ pháp lý và thể chế trong nước, cũng như đào tạo, nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học biển, giúp các nhà khoa học từ các nước đang phát triển tham gia thực chất vào các hoạt động thu thập, nghiên cứu, sử dụng các nguồn gene biển ở biển cả và đáy biển sâu.
Các nước đang phát triển nên đánh giá nhu cầu và ưu tiên của mình, thúc đẩy hợp tác khu vực và quốc tế, tận dụng tối đa các thể chế và cơ chế tài chính của hiệp định; tham gia tích cực, thực chất trong thực hiện cả 4 trụ cột của hiệp định, qua đó vừa chủ động bảo đảm quyền lợi của quốc gia mình, đồng thời, góp phần thúc đẩy bảo vệ đa dạng sinh học biển cũng như bảo tồn, sử dụng bền vững tài nguyên ở các vùng biển quốc tế.
Phát biểu kết luận, thay mặt các nước đồng tổ chức và đồng bảo trợ tọa đàm, Đại sứ, Trưởng Phái đoàn Việt Nam Đỗ Hùng Việt bày tin tưởng vào tương lai và các cơ hội mà hiệp định mang lại, kêu gọi các nước tiếp tục cùng nhau đẩy nhanh các bước chuẩn bị về thể chế, luật pháp ở tất cả các cấp độ để chuyển sang giai đoạn thực thi Hiệp định BBNJ thời gian tới với tinh thần hợp tác, đối thoại xây dựng và thiện chí như trong giai đoạn đàm phán, ký, phê chuẩn để đưa hiệp định đủ điều kiện có hiệu lực thời gian qua.
Hiệp định BBNJ được Đại hội đồng LHQ thông qua ngày 19/6/2023 sau gần hai thập kỷ đàm phán. Mở ký tại New York từ ngày 20/9/2023, đến nay đã có 145 nước ký và 75 nước phê chuẩn, phê duyệt. Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên ký hiệp định ngay ngày đầu mở ký và nằm trong nhóm những nước đi đầu trong việc hoàn thành các thủ tục nội bộ để phê duyệt hiệp định, đóng góp trực tiếp vào việc hiệp định đạt điều kiện có 60 nước phể chuẩn, phê duyệt để có hiệu lực.
Việc tổ chức tọa đàm lần này cũng với những nỗ lực, đóng góp tích cực của nước ta trong tiến trình BBNJ trước đó một lần nữa khẳng định Việt Nam là thành viên tích cực, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, chung tay cùng các quốc gia trên thế giới giải quyết các vấn đề toàn cầu liên quan đến biển và đại dương./.
