Từ những cây tre xanh, biểu tượng của làng quê Việt Nam, các nghệ nhân dân gian Thạch Xá (Thạch Thất, Hà Nội) với bàn tay khéo léo và óc sáng tạo đã cho ra đời những chú chuồn chuồn tre độc đáo có thể đậu được ở khắp mọi nơi nhờ nguyên lý cân bằng trọng lực.
Trong thiên nhiên, chuồn chuồn là một trong những loài côn trùng được các nhà khoa học trên thế giới đánh giá là “phi thường” nhất trên hành tinh với những khả năng siêu việt. “Sát thủ trên không”, “máy bay chiến đấu tàng hình”,… là hai trong số các biệt danh mà các nhà khoa học đặt cho loài côn trùng này.
Chính vì vậy, chuồn chuồn là loài động vật đã truyền cảm hứng cho con người trong việc sáng tạo ra những công nghệ mới dựa trên những kỹ năng bay và tầm nhìn 360 độ đáng kinh ngạc của chúng. Và con người đã tạo ra các khu bảo tồn chuồn chuồn ở khắp nơi trên thế giới để cảm ơn những hữu ích mà chuồn chuồn đem lại cho loài người.
Còn ở Việt Nam, tại một ngôi làng dưới chân ngôi chùa Tây Phương nổi tiếng, những nghệ nhân dân gian Phùng Xá cũng đã tạo ra những con chuồn chuồn từ cây tre, vừa bình dị, gần gũi vừa hấp dẫn. Đặc biệt ở chỗ, không được gắn bất kỳ một thiết bị hay động cơ nào, nhưng chúng lại có khả năng đứng thăng bằng một cách ngoạn mục ở mọi vật liệu.
“Đức tính kiên trì là điều kiện đầu tiên để người thợ có thể tạo ra được một con chuồn chuồn tre đúng nghĩa và đạt chất lượng”, anh Nguyễn Văn Tái, người nghệ nhân dân gian đầu tiên đã mang nghề làm chuồn chuồn tre về Thạch Xá.
Làng nghề Thạch Xá nằm tại xóm chùa Tây Phương, huyện Thạch Thất, Hà Nội. Ảnh: Huyền My
Thân và cánh chuồn chuồn được xử lý những bước đầu tiên qua máy mài và sự khéo léo của bàn tay người thợ. Ảnh: Huyền My
Nguyên liệu làm chuồn chuồn là những khúc tre rừng, mỏng nhưng cứng. Là địa phương trồng nhiều tre nhưng để bảo đảm độ mềm, bền của sản phẩm,
các hộ dân trong làng nhập nguyên liệu từ các tỉnh Hòa Bình, Tuyên Quang, Vĩnh Phúc,... Ảnh: Công Đạt
Cân bằng cho chuồn chuồn có thể đứng được là công đoạn cuối cùng trong khâu tạo hình, trước khi chuồn chuồn được chuyển đến khu sơn vẽ. Ảnh: Huyền My
Công đoạn khó nhất và đòi hỏi sự tỉ mỉ nhất chính là khâu lắp cánh vào thân chuồn chuồn. Ảnh: Công Đạt
Chuồn chuồn mộc chờ sơn và vẽ. Ảnh: Công Đạt
Chuồn chuồn sau khi tạo hình và hoàn chỉnh được đưa đến phòng sơn. Tại đây những chú chuồn chuồn được sơn 10 màu khác nhau. Ảnh: Công Đạt
Người thợ thủ công phải kiên trì, tỉ mỉ và cẩn thận để các chi tiết trên chuồn chuồn hài hoà với nhau. Ảnh: Công Đạt
Sơn đủ các màu để có được những chú chuồn trông thật sinh động, đầy sức sống. Ảnh: Huyền My
Các hoa văn, họa tiết đều được những người thợ sáng tạo ra, do đó chuồn chuồn tre tại Thạch Xá luôn có sự thu hút, hấp dẫn riêng. Ảnh: Công Đạt
Công đoạn sơn nhũ làm đẹp cho sản phẩm chuồn chuồn tre. Ảnh: Huyền My
Để hoàn thành những con chuồn chuồn tre, người thợ trải qua nhiều công đoạn khác nhau: từ tạo thân, đuôi, hơ mỏ
để tạo hình cong của đầu; tiếp tục vót cánh, mài đầu và lắp ghép thành một con chuồn chuồn mộc. Ảnh: Công Đạt |
Từ khâu chọn nguyên liệu tre, xử lý chi tiết trên từng bộ phận của con chuồn chuồn đến công đoạn khó nhất là lắp ráp tạo ra con chuồn chuồn, đều đòi hỏi người thợ ngoài việc có tính toán tỉ mỉ, khéo léo, kinh nghiệm, còn cần có “sự cảm nhận nghề”. Chính sự cảm nhận nghề này đã tạo nên sự khác biệt và thương hiệu chuồn chuồn tre của gia đình anh Tái với các hộ cùng làm chuồn chuồn khác tại Thạch Xá.
Nguyên lý cân bằng, theo anh Tái, dựa trên 3 điểm là mỏ, cánh và đuôi. 3 điểm này phải bằng nhau, và trọng lượng của nó phải rơi vào giữa. Tâm được nối giữa ba điểm này của con chuồn chuồn phải tính toán làm sao để điểm đó nằm trên đúng cái mỏ của con chuồn chuồn. Đây là nguyên lý giúp con chuồn chuồn có thể đứng thăng bằng được ở mọi chất liệu.
“Con chuồn chuồn tre thô sơ mới chỉ gây được sự tò mò thích thú ban đầu với du khách nước ngoài. Nhưng khi tôi giới thiệu rằng chúng có thể đứng được trên mọi vật liệu, mọi chỗ có điểm tựa kể cả sợi chỉ, thì họ thích lắm”, anh Tái chia sẻ về việc những chú chuồn chuồn của anh đã chinh phục tình cảm của du khách như thế nào.
Từ những thanh tre thô cứng, từng đàn chuồn chuồn tre của xã Thạch Xá đã bay đi khắp mọi miền, mang theo ký ức êm đềm của tuổi thơ cho từng thế hệ.
Ảnh: Công Đạt
Làng Thạch Xá còn tạo nên những sản phẩm thủ công mỹ nghệ khác như bướm, chim công… Ảnh: Huyền My
Chuồn chuồn đã trở thành một nét văn hoá của làng quê Việt Nam. Ảnh: Công Đạt
Hình ảnh gắn liền với ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ trẻ em vùng nông thôn. Ảnh: Công Đạt |
Nhất là khi những chú chuồn chuồn đã được khoác lên mình chiếc áo đa sắc càng cho thấy một sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố độ cân bằng và hình dáng, màu sắc của sản phẩm. Ban đầu, chuồn chuồn tre chỉ được làm ra như một món đồ chơi cho con trẻ trong làng. Sau đó, tiếng lành đồn xa, nó đã trở thành món quà lưu niệm cho các du khách đến thăm chùa Tây Phương.
Và rồi, cánh chuồn chuồn tre Thạch Xá tiếp tục bay xa để có mặt ở hầu khắp các điểm du lịch nổi tiếng tại các thành phố lớn trên cả nước như: Hà Nội, Hội An, Đà Nẵng, Nha trang, Phú Quốc, TP.Hồ Chí Minh,…thậm chí đã bay xa để có mặt ở khắp năm Châu. Ngoài các du khách nước ngoài khi đến thăm Việt Nam mua chuồn chuồn tre về làm quà lưu niệm, anh Tái còn nhận được các đơn đặt hàng từ Việt kiều ở các nước như: Mỹ, Pháp, Đức, Anh, Nhật Bản…
Nếu ngoài đời thực, chuồn chuồn là loài côn trùng được con người khâm phục và học hỏi các kỹ năng siêu việt của nó, thì với con chuồn chuồn tre, người nghệ nhân Thạch Xá cũng truyền thông điệp về tình yêu của con người với loài vật đặc biệt này theo cách riêng của họ./.
Bài: Thảo Vy - Ảnh: Trần Công Đạt
https://vietnam.vnanet.vn/vietnamese/tin-tuc/chuon-chuon-tre-–-mon-qua-doc-dao-cua-lang-que-viet-nam-200350.html